Albert Einstein & Esperanto (4)

Jen kelkaj disaj referencoj al Einstein en Esperanto.

Esperanto sen mitoj [recenzo], de Fabien van Mook, JEN n-ro 145, p. 10-12 (sept-okt 1999).

En publika agado oni ofte mencias subtenintojn aŭ subtenantojn de Esperanto. Ju pli famas des pli bonas! Ekzistas libroj en kiuj listiĝis eldiroj de multaj famaj homoj pri Esperanto, sed tiaj libroj estas ne findindaj. Sikosek esploras kiuj subtenintoj vere subtenis kaj kiuj iĝis mitoj. Willem Drees jes simpatiis kaj povis legi Esperanton (sed apenaŭ aktive uzi). Albert Einstein malsimpatiis (almenaŭ) post la dua mondmilito. (Fakte, en tradiciaj historioj pri Esperanto oni ankaŭ ofte legas pri famaj «esperantistoj», kiuj jes uzis Esperanton dum certa tempo, sed poste uzis kaj simpatiis alian artifaritan lingvon. Tian turniĝon al alia lingvoprojekto oni ne mencias en tiuj historioj, kaŝante la tutan veron!)

Ĉu vere "Einstein malsimpatiis (almenaŭ) post la dua mondmilito"?

Jen unu fragmento de dokumento en la germana, sed mankas ajnaj fontindikoj au klarigoj:

Albert Einstein kaj Esperanto (Ipernity, 04/28/2011)

Jen referenco el la Einstein-arkivo:

Einstein Archives Online:
Anglique instead of Esperanto
Archival Call Number: 69-984
Begin Date: 1932-02-02
End Date: 1935-01-29
Language: Hebrew
Archival Location: Albert Einstein Archives, The Hebrew University of Jerusalem, Israel Number of Pages: 1 Document Type: Newspaper Clip (CLIP)

Kio estas kaj pri kio temas?

Ĉu vi povas solvi iun el ĉi tiuj misteroj?

Albert Einstein en 1933 pri la futuro de civilizacio

“Kial la civilizacio ne bankrotos,” tradukis el la angla C. Rosen, Literatura Mondo, februaro 1934, n-ro 2, p. 26-27; el la originalo "Why Civilization Will Not Crash," Liberty Magazine, August 12, 1933.

Einstein deklaras sian optimismon malgraŭ opremaj kondiĉoj. Li emfazas kaj la interdependecon de homoj kaj la bezonon de individua libereco. Maljusteco kaj platigo de individuoj instigas degeneradon de la belartoj kiel de la politiko. La civilizacio disvolviĝis malsimetrie, teknologie progresis sen reĝustigo de sociaj rilatoj. Tamen Einstein fidas, ke la homaro superos la aktualan krizon kaj efektivigos pli altan celon.

Estas multaj interesaj anglalingvaj retpaĝoj pri Einstein miareteje; la jena estas la unua en Esperanto. Eble ekzistas pluaj verkoj en Esperanto pri aŭ de Einstein, preter la retligoj troveblaj en mia blogo kaj  retpaĝoj. Konsultu mian retpaĝon pri la kreinto de la apuda desegnaĵo de Einstein:

Ludovic Rodo Pissarro

Notu ankaŭ, ke Einstein estis la honora prezidanto de la 3a SAT-Kongreso en 1923:

Albert Einstein, Esperanto kaj SAT

Ha, kia bona kombinaĵo: Esperanto kaj mia heroo ekde infanaĝo Albert Einstein.

Mortis Manny Fried, heroo de la laborista klaso

Hieraŭ mortis mia amiko Emanuel ("Manny") Fried, kvar tagojn antaŭ sia 98a naskiĝdatreveno, en mia hejmurbo Buffalo, Novjorkŝtato, Usono. Manny estis organizanto de sindikatoj, aktoro, dramverkisto, kaj viktimo de antikomunista subpremado en la 1950aj jaroj kaj poste fare de la usona registaro, la Katolika Eklezio, kaj dekstruloj en la laborista movado. Katolika pastro iam nomis lin "la plej danĝera homo en okcidenta Novjorkŝtato". La tutlanda polico FBI nomis lin "simbolo de la maldekstro kiu devas esti detruata."

Manny estis bone konata kaj respektata en la regiono ĉirkau Buffalo, sed ne aliloke krom ĉe malgrandaj rondoj. Sed li estis unika voĉo de usona teatro, verkante pri la luktoj kaj dilemoj de sindikatoj kaj la laborista klaso. Sed la samaj personoj en la kapitalista klaso kaj la Katolika Eklezio kiu oponis al li en la sindikata movado baris la prezenton de liaj dramoj en teatro en Buffalo, kaj la FBI ankaŭ konspiris limigi lian karieron kaj influon.

Manny estis la filo de judaj enmigrintoj. Lia patro komercis per butiko. Manny komencis labori kiel junulo ĉe hotelo, kie li lernis kompati la plej suban klastavolon, ekz. prostituinojn. Li gajnis laborpostenon en fabrikejo kiu neniam antaŭe dungis judojn. Li fariĝis aktoro dum la "ruĝa jardeko" de la 1930aj jaroj. Li fariĝis ĉefa organizanto de sindikatoj de multaj fabrikejoj en okcidenta Novjorkŝtato—neniu plu ekzistas. Lin oferis Elia Kazan oportuno fariĝi filmstelulo. Sed en hospitalo alia sindikestro petis, ĵus antaŭ morto, ke Manny promesu daŭre labori kiel laborist-organizanto, kaj Manny cedis oportunon al estonta stelulo Karl Malden.

Manny estis viktimo de persekutado fare de la komitato de Joseph McCarthy and de la FBI. Li defie rifuzis kooperi kun la senata inkvizicio, sed oni ne enkarcerigis lin. Subtenis lin per letero Albert Einstein. Manny estis elpuŝata el la sindikato, kaj ne plu povis labori en usonaj firmaoj. Do li gajnis laboron por kanada firmao.

Post multaj jaroj, li doktoriĝis en literaturo, baze de siaj verkoj kaj emfazo de klasbazita beletro, kaj fariĝis profesoro instruanta kreivan verkadon kaj multe stimulis kaj subtenis dramverkistojn kaj ĝenerale laboristajn verkantojn en diversaj rondoj.

Estonte mi priskribos mian propran rilaton al Manny, sed nun mi volas funebre soleni al lia memoro. En 2003 mi iniciatis retpaĝaron dediĉe al lia vivo kaj verkaro, do jen:

The Emanuel Fried Center

Salomon Maimon: filozofo & obstina judo

"Kleruloj de saĝo konas nenian ripozon en mondo ĉi tiu nek en la venonta."

— Talmudo (favorata aforismo de Maimon)

Salomon Maimon (1754 - 22 novembro 1800), juda filozofo kiu devenis el Pollando, estis samtempulo kaj plej sagaca taksanto de filozofo Immanuel Kant. Studado al eventuala rabeniĝo akrigis lian intelekton eĉ antaŭ formigro al Germanio. Tie li eskapis la striktecon de orienteŭropa juda vivo, sed li kunportis obstinemon kontraŭe al perceptita troa timeco de germanjudaj intelektuloj de la Enlumiĝo, el kiuj plej elstaris Moses Mendelssohn. La defiemo de Maimon montriĝas en ĉi tiu eltiraĵo de ties aŭtobiografio:

Pri Proponita Konvertiĝo al Kristanismo: El la Aŭtobiografio de Salomon Maimon

Troveblas filozofia sinteno ofte trovebla je liberaliĝintaj kaj sekulariĝintaj judoj. Rimarku emfazon je racio kaj etiko, je agado ne kredo. Eĉ en la dogmeca tradicia judaismo estas longa tradicio de klereco, rezonado, kaj debatado, trajtoj kiuj transiras al transreligia vivo kaj pensado. Ne pasiva sinhumiligo kaj kontraŭintelektismo, sed fido je propra penskapablo kaj emfazo de etika konduto. Maimon montras ĉi tiel, kaj ankaŭ per malrespektema humursento, laŭtipan iun judan perspektivon. Delice!

Ĉi tio rememorigas min pri fama diraĵo de elstara judo de la 20-a jarcento:

"Okupemo pri lernado por ĝi mem, kvazaŭ-fanatika amo de justeco, kaj deziro al persona sendependeco—jen la eroj de la juda tradicio kiuj instigas min danki al miaj bonŝancigaj steloj
ke mi al ĝi apartenas."

— Albert Einstein

Ludovic Rodo Pissarro

Dankon al informoj de Tonyo del Barrio mi komencis esplori ĉi tiun homon, kaj jen:

Ludovic Rodo Pissarro

Li estis la 4-a filo de fama pentristo Camille Pissarro kaj mem pentristo, skulptisto, Esperantisto, kaj aktivulo en la laborista Esperanto-movado. Mi inkluzivas, krom bazajn informojn, retligojn kaj tri bildojn: fotografo de busto de Zamenhof, desegnaĵo de Albert Einstein, kaj afiŝo por laborista Esperanto-kongreso.

Albert Einstein mortis hodiaŭ . . . en 1955

Vikipedio havas artikolon pri Albert Einstein (14-an de marto 1879 – 18-an de aprilo 1955).

Plue: Einstein - La Enigmo de la matematiko de Huberto Rohden.

Notu ankaŭ: Albert Einstein, Esperanto kaj SAT.

Estas pluraj anglalingvaj aferoj pri Einstein miareteje. Jen komenco:

A Personal Tribute to Albert Einstein (14 March 1879 - 18 April 1955)

Mi publikigis unikan dokumenton, leteron de Einstein al konato mia en Buffalo kiu rezistis la McCarthy-an persekuton:

Letter from Albert Einstein to Emanuel Fried [Letero de Einstein al Emanuel Fried]