2012-06-25

Kontraŭ Rasismo kaj Behineco

Enestas en miaj malnovaj numeroj de Sennacieca Revuo multaj rimarkindaj artikoloj, ankaŭ la jena. Surprize, meze de bonega analizo pri rasismo, mi trovis referencon al Sándor Szathmári. Jen ĉerpaĵo.



Tiu infana naiveco estas amuza, sed ĉu ni, plenkreskuloj, estas malpli naivaj? Ĉu ne ankaŭ ni pli malpli konscie supozas, ke certaj kategorioj de homoj ĝuas specialajn kapablojn, kiuj metas ilin ekster kaj super la ordinaran homaron? Ĉu ni ne forgesas ofte, ke ankaŭ ili estas submetitaj al la plej humilaj fiziologiaj bezonoj?

En sia verko “Vojaĝo al Kazohinio”, S. Szathmari tre bone kritikas kaj karikaturas tiun tro kutiman pensmanieron. La priskribo de li farita pri la vivo ĉe la Behinoj kruele prilumas la malvirtojn de nia socia vivo. Ĉe la Behinoj ekzistas absoluta tabuo, kiu malpermesas paroli pri la bezono manĝi kaj pri la nutraĵoj (kiujn oni dece nomas, per kaŝvorto, la spiritualaĵojn). Sed se oni kelkfoje honte konfesas, nur per aludo, ke manĝi estas neceso, al kiu oni submetiĝas pro la malforteco de la homa kondiĉo, oni tamen neniam konsentas agnoski pri la ekzisto de tiu bezono rilate la Betikojn. (Tiuj Betikoj konsistigas klason, ĉu de pastroj, ĉu de filozofoj, ĉu de altrangaj ŝtatoficistoj, laŭ la interpretado de la leganto). Oni do en tiu lando kredas sincere aŭ ŝajnigas kredi, ke la Betikoj tute ne bezonas manĝi. Iun tagon, la rakontanto, kiu furioziĝas pri tiu hipokriteco, krude deklaras, ke homo—eĉ se li estas Betiko—ne povas vivi ne manĝante. Kaj pro tio tribunalo kondamnas lin, ĉar li insultas la Betikojn.

Kvankam ni ne estas Behinoj, ĉu ni tiel malsame kondutas? Ĉu multaj homoj ne opinias, ekzemple, ke nepre instruisto ĉion scias aŭ ke nepre profesia soldato estas heroo, kiu neniam sentas timon? Estus maldece diri la malon. Eĉ diri, ke juĝisto eraris, estas ne nur maldece sed danĝere, ĉar la leĝo tion malpermesas kaj persekutas.

Tiu mensa sinteno havas do kompensan kaj simetrian flankon. Se oni kredas pri supereco de iu socia grupo, oni konsekvence kredas pri malsupereco de aliaj. Kaj tio kreas kvazaŭ specon de revenĝo.

FONTO: Michaud, Roger (21.370). “Pri rasismo, konscia kaj nekonscia,” Sennacieca Revuo, n-ro 97, 1969, p. 1–6. Ĉi tiu citaĵo: p. 4.

2012-06-24

Joseph Skibell prikantas sian romanon

Joseph Skibell humure kant-rakontas laŭ fama melodio de Gilbert kaj Sullivan pri sia laboro kiel verkisto kaj sia romano A Curable Romantic [Kuracebla Romantikulo], la 21an de septembro 2010.



Kálmán Kalocsay revizitata

Mi nuntempe relegas esperantaĵojn legitajn antaŭ jardekoj. Ŝajne mi estas nun pli atentema al detaloj aŭ pli favorema ol antaŭe.

Mi jam en antaŭa afiŝo diskutis (plejparte anglalingve) mian freŝan respekton al la intelekto de Kalocsay, preter liaj konataj poeziaj kaj prilingvaj kontribuoj. Mi specife referencis la Antaŭparolon al Vojaĝo al Kazohinio kaj “La Tragedio de L’Homo kaj Imre Madách” en Dek Prelegoj.

Estas ankaŭ interese rekonatiĝi pli detale pri ja jam konataj kontribuoj al literaturo kaj esperantologio, ekz. pere de:

Haupenthal, Reinhard. La Kontribuo de Kálmán Kalocsay al Esperanta kulturo. Lelystad, Nederlando: Vulpo-Libroj, 1978.  16p.
Ĉi tie oni trovos tre detalan superrigardon de la agado kaj atingoj de Kalocsay en la evoluo de Esperantaj literaturo, lingvo, kaj ĝenerala kulturo.

Mi estis tute forgesintaj ĉi tiujn ŝlosilajn intervjuojn kun Kalocsay kaj Auld, kies vidpunktoj ofte surprizas. Ankaŭ interese estas kontrasti ilin:
Haupenthal, Reinhard [intervjuinto]; Kalocsay, Kálmán [intervjuito]; Auld, William [intervjuito]. Du intervjuoj: interparoloj kun Kálmán Kalocsay kaj William Auld. Saarbrücken: Arthur E. Iltis, 1979. 28 p.
Mi raportos pri Auld estonte.

Iinstigite de Haupenthal, Kalocsay revizitas la demandon, ĉu li estas "poeto sen popolo". Li malaprobas reeldonadon de frua poemaro Mondo kaj Koro, kontentas pri Streĉita Kordo kaj Izolo, ne plu volas verki originalajn poemojn kaj taksas tradukadon pli grava afero. Tradukado estas deviga por hungaraj poetoj. Kalocsay taksas stultega la aserton de E.L.M. Wensing, ke afiŝo de Fiat en Esperanto pli valoras ol la tuta Esperanta beletro.

Kalocsay iom skeptikas pri tradukado de originalaj Esperantaj verkoj nacilingven. La provoj atentigi la nacilingvan publikon pri la valoro de Esperanto fare de Verloren van Themaat, kiu publikigis nederlandlingvajn tradukojn, fiaskis. Parto de la problemo estas elekto de eksmodaj romantikaj kaj sentimentalaj poemoj, kiajn la esperantistoj iam sed neniu ie ajn ŝatas nuntempe. (La sama juĝo aplikendas al propraj por-okazaj poemoj.) Pri La Infana Raso de William Auld, Kalocsay opinias, ke partoj, sed ne la tuto de tiu poemego kontentigas. Li ŝatas la unuan ĉapitron, sed ne ŝatas rektajn deklarojn, predikojn, admonojn, ktp., kiaj ne taŭgas en poezio.

Kalocsay iam nomis "Esperantan kulturon" la "amata ĉevaleto" de Auld. Kalocsay ne volas rifuzi sian hungarecon kaj cerbumas el kio konsistiĝus esperantisma patriotismo: nur la literaturo povus esti la komuna perilo. Sed eĉ literaturo ne sufiĉas por komuna Esperanto-kulturo, ĉar ĝi magras kvante kaj kvalite. La interna ideo eble plenumis unuigan rolon, sed ne plu, kaj la sennacieca idealo de Lanti estas frenezaĵo.

Kalocsay respondas pri propra rolo en Esperanta literaturo. Li ne scias, ĉu sia poezia verkado originala aŭ traduka estas plej influhava. Li bedaŭras, ke siaj bagatelaj Rimportetoj tiom furoras. Li ne certas, ĉu fakte okazis rekta influo de propra stilo al aliaj poetoj. Li opinias, ke sia simpleco kaj rekta esprimado, kiun li preferas, ĝenerale influis, montrante la eblecon verki poeziece.

Kalocsay, kiu, oni konas, malrekomendis la eldonigon de Ŝtupoj sen Nomo, denove esprimas sian malŝaton de la verkaro de Baldur Ragnarsson. Kalocsay specife analizis la laŭ si sensencan poemon "La Amo kaj l'Amebo". Kalocsay: "La sola homo, kiun mi ne povas kompreni nek toleri estas Ragnarsson." Edwin De Kock estas simple mallerta, sed li ne estas pozulo, kia estas Ragnarsson. Victor Sadler estas ĝuebla.

Kalocsay diskutas la misekvilibron inter originala poezio kaj aliaj ĝenroj. Verki lirikon, kian aktuale neniu volas legi, estas relative simpla afero, sed verki romanon aŭ dramon postulas multe da nekompensata ŝvitado. Raymond Schwartz parte sed ne tute kontentigas. (La verko diskutita supozeble estas Kiel Akvo de l'Rivero.) Pri la romano de John Francis (supozeble La Granda Kaldrono) ni vidos.

"Baghy estis sovaĝa talento". Viktimoj estas la plej legebla primilita lia romano. Baghy ne estis nur aŭtobiografiema, li rekte interagis kun multaj esperanistoj kaj lia personeco estis bone konata. Liaj konatoj ne povis rezisti lian universalan brakumon. "Marjorie Boulton estis tute enanimiĝinta al li, ekzemple. Ŝi estis enaminiĝinta al ĉiu . . ."

Haupenthal ŝatus legi eventualan memuaron de Kalocsay por senmitigi la iamana Literaturan Mondon, sed Kalocsay preferas konservi la privatecon de sia privata vivo, kaj li ne havis la oportunon rekte ĉeeste aktivi en esperantistaj rondoj.

Kalocsay rifuzas konfesi publike ke li mem estas la pseŭdonima Peter Peneter. Li ruze dancas ĉirkaŭ la demando. Parto de tiu segmento de la intervjuo estas ellasita laŭ peto de Kalocsay, sed Haupenthal poste aldonas ĝin, ĉar Kalocsay jam mortis.

Okazas ankaŭ ampleksa diskuto pri la kunlaborado kun Gaston Waringhien. La unua kontakto temis pri metriko kaj la rilato inter nacilingvaj stiloj kaj Esperanto. Kalocsay ankaŭ diskutas tradukajn aferojn.

La fina demando estas, kial Kalocsay aktivis per Esperanto dum pli ol duonjarcento? Kalocsay ne havis abundajn oportunojn persone renkonti kaj ekkoni esperantistojn. Lia ĉefa plezuro estis la tradukado, kiu cetere postulas tutan engaĝigon kaj komprenemon ĉe la originaloj. La hungara lingvo ne bezonis lin, sed Esperanto jes. "Esperanto estis mia nobla hobio."

Tre interesa intervjuo, ĉu ne?

2012-06-22

Imre Madách: La Tragedio de L’Homo / The Tragedy of Man (4): Kálmán Kalocsay as intellectual / kiel intelektulo

La jena afiŝo estas plejparte anglalingva, pri mia freŝa favora takso de la intelekto de Kálmán Kalocsay, sendepende de lia poezia, stilistika, kaj gramatikista rolo.

Lastatempe mi enretigis la prelegon:

La Tragedio de L’Homo kaj Imre Madách” de Kálmán Kalocsay

Ĉi tio estas prelego okaze de Madách-memorfesto en la Budapeŝta Grupo Konkordo, la 23-an de novembro 1964.

En estonta afiŝo mi raportos plu pri mia reago al aliaj Kalocsay-aferoj.

Mi citas el mia lasta (anglalingva) mesaĝo al miaj kundiskutintoj ĉe la evento ĉe la Hungara Konsilejo:

Szathmári claims (La Tragedio de L’Homo [kritiko], Sennacieca Revuo, n-ro 100, 1972, p. 35-40.) that The Tragedy of Man is undoubtedly pessimistic, and that God, who tells Adam in the end to keep the faith, is a negative figure, and that this admonition definitely does not reflect Madách's own view, which he could not declare openly without reprisal. 

But I am also [reading] the text of a speech Kálmán Kalocsay, colleague of Szathmári and eminent Esperanto poet, delivered on Madách in 1964. While Kalocsay doesn't name Szathmári, he expresses disagreement with those who hold Szathmári's view, providing an analysis of the work showing the optimistic counterweights to the pessimism-inducing events of the work. In the end Kalocsay quotes Karinthy on Madách: Karinthy says that the Tragedy is neither optimistic nor pessimistic, neither tragic nor comedic, but a synthesis of both tendencies. Finally Kalocsay refers to the Tragedy as dialectical. This is interesting, as several Esperantist critics of Szathmári characterized the schema of Szathmári's perspective embodied in Kazohinia as undialectical.

[. . .] I may have mentioned [at the Szathmári symposium at the Hungarian Consulate in New York] that Kalocsay in his foreword to the 1958 Esperanto edition [of Kazohinia] himself anticipated various reactions to Kazohinia. I never thought much about Kalocsay in this role, before. (Also, I didn't take the foreword seriously when I read it 42 years ago.) Kalocsay was the architect of what is now known as "parnasismo" (Parnassus-ism [in Esperanto poetry]), i.e. a poetics of varied traditional fixed-form poetry, something that disappeared long ago in American poetry. That historical period was previously labeled "polished Romanticism". Not everyone approved of it, and various dissenting poems and essays can be found on my web site. But nobody denied that Kalocsay was a genius of form. But now I see that Kalocsay had a keen intellect beyond his linguistic gifts, and beyond his own special competence as a surgeon.
-

2012-06-21

Zamenhof's 150th birthday in the Jewish Daily Forward


Here is an interesting old article just brought to my attention:

Zamenhof Days: December 15 and the Polish Jewish inventor of Esperanto
By Benjamin Ivry, Bintel Blog,
The Jewish Daily Forward, December 14, 2009

The occasion is the commemoration of L.L. Zamenhof's 150th birthday, particularly the Zamenhof Symposium at the U.N. featuring Esther Schor, Anna Okrent, and others.

Zamenhof's doctrine homaranismo is mentioned, as is daughter Lidia's involvement in the Bahá’í Faith, and the murder of all of three of Zamenhof's children by the Nazis.

William Shatner and the 1965 film Incubus, the creation of The Outer Limits TV series creator Leslie Stevens, are mentioned, with embedded video:



Also, there is another video I've never seen before, Jon Stewart's The Daily Show's parody of Incubus, "reported" by Mo Rocca:

Esperanto in the Jewish Daily Forward

Se oni serĉas la Jewish Daily Forward [Juda Ĉiutaga Antaŭen (ĵurnalo)], oni trovos plurajn artikolojn pri Esperanto aŭ menciante Esperanton.

Mi jam blogis kelkfoje reference al ĉi tiu ĵurnalo. Jen:

Esperanto, the 'Worldwide Yiddish'
By Gary Shapiro
The Jewish Daily Forward, December 21, 2010

Temas pri Zamenhof-Simpozio ĉe UNo, en kiu mi prelegis.

Laughing in the Face of Evil (On the Shortlist for the Sami Rohr Prize, Joseph Skibell Uses Writing and Farce in the Face of the Holocaust), by Laura Hodes, The Jewish Daily Forward, published May 18, 2011, issue of June 3, 2011.

The Art of Tempting Memory To Speak
By Benjamin Balint
The Jewish Daily Forward, April 23, 2004,
[recenzo de / review of Feathers by Haim Be’er]

Skibell kaj Be'er verkis romanojn en kiu rolas esperantistoj.

Seeking Mameloshn Down South by Ilan Stavans
The Jewish Daily Forward, published December 05, 2003, issue of December 05, 2003.

Inkluzivas diskuton pri Lejb Malaĥ (Leib Malach), kies verko Misisipi legeblas en Esperanta sed ne en angla traduko.

Mi blogos pri pluaj artikoloj.

2012-06-18

Humphrey Tonkin on Esperanto & literary translation / pri literatura tradukado

Kvankam Humphrey Tonkin estas bone konata ĉe mi, kiel en la tuta Esperantujo, la amplekso de lia verkaro evidente ne estas universale konata. Ekzemple, ĉi tiun rimarkindan eseon mi ĵus eltrovis:

The Semantics of Invention: Translation into Esperanto
Humphrey Tonkin
University Professors Program of Boston University
Literary Translation Seminar
February 22, 2008

Eĉ la pli flankaj informoj de ĉi tiu eseo estas notindaj. Ekz. mi lernis ion novan pri la iama maldekstra esperantisto kaj sindikatmovadano Mark Starr, kiu transdonis al Humphrey tradukon de Winnie-the-Pooh (Winnie-la-Pu) fare de Ivy Kellerman Reed.

Pro la nekontentiga kvalito, Humphrey retradukis ĝin cele al sukcesa eldonigo de eminenta eldonisto. Li priskribas la procezon kaj problemaron de tradukado kaj studadon de diversaj tradukoj (inkluzive la latinan, kiun mi memoras, ĉar latinista amiko mia konis ĝin).

Humphrey citas Umberto Eco, sed eĉ pli interese, li referencas la lingvajn konceptojn de Walter Benjamin (amiko de Theodor W. Adono kaj iama kunlaboranto kun la Frankfurta Skolo de kritika teorio).

Humphrey resumas la tradukan programon de Zamenhof kaj pritraktas la specialajn problemojn de Shakespeare, kaj ankaŭ la statuson de Shakespeare en diversaj lingvokomunumoj, kiel universalan aŭtoron. Zamenhof tradukis Hamleton ne el la originala sed el traduko, en la plej frua periodo kiam Esperanto estis novbakita. Humphrey konsideras la problemojn de semantiko en tiu stato, kaj ĝenerale en multlingva kunteksto. Zamenhof bazis sian traduklaboron sur komuna eŭroplingva semantiko, tiel sur artefarita pasinteco, kaj stile modelis germane, ne latinide. (Humphrey atentigas, ke aliaj prozodiaj modeloj estis enkondukitaj laŭ pola, itala, ĉina, japana modeloj, ekz.)

Plu diskutataj estas leksikaj kaj sintaksaj rimedoj en Esperanto. Ĉiuj povas vidi en Esperanto laŭplaĉe diversajn lingvajn tipojn. Sekvaj eksperimentoj kaj evoluaĵoj fare de sekvaj esperantistaj verkistoj estas menciitaj.

Esperanto estas unika; la malgranda kvanto de denaskaj parolantoj malmulte influas la ĝeneralan lingvouzon. Unulingva kaj purisma lingvistika perspektivo de lingvoj ne taŭgas ĉi-rilate.

Humphrey konsideras celojn de tradukoj. Shakespeare denove servas kiel ekzemplo. Humphrey komparas la tradukojn de Zamenhof kaj de L. N. M. Newell. Humphrey taksas la tradukon de Newell, kiu celis tekstan fidelecon, malpli sukcesa ol Zamenhof laŭ drameca vidpunkto. Li rakontas propran problemaron en sia tradukado de Henry V de Shakespeare. (Li tradukis ankaŭ A Winter's Tale.) Humphrey montras la problemaron per traduko de ĉerpaĵo el Moll Flanders de Daniel Defoe.

Tradukado el Esperanto ankaŭ alportas malfacilaĵojn, en poezio eĉ eble nesolveblajn. Humphrey tradukis anglalingven la du memuarojn de Tivadar Soros (Teodoro Ŝvarc).

Fine, Humphrey detaligas siajn rimedojn por traduko de Winnie-la-Pu.

Giorgio Silfer pri literaturkritiko & Esperanta kulturo

Oni daŭre dokumentas la eposan pajacvojon de Giorgio Silfer. Oni plu povus kontrasti tion al la kultura valoro, kiun Literatura Foiro mem aldonis al Esperantujo.

Mi havas iometan personan historion kun Silfer, kiu tiutempe estis sufiĉa agrabla, malgraŭ avertoj de aliaj. Komence mi taksis Raŭmismon pli serioze ol ĝi meritas, pro diagnozo de la mankoj de finvenkismo. Sed la fuŝa koncepto de Esperantujo kiel diaspora kvazaŭetna minoritato nur plifortigas la fetiĉisman enfermitecon kaj kultecon de la esperantista medio.

Pri tio mi ne unue pensis kiam mi ne-finvenkisme reaktivis en Esperantujo en la lasta duono de la okdekaj jaroj, interalie kiel estrarano de la ĵus revivigita Esperanto-Societo de Vaŝingtono.

Tiam, en la jubilea jaro 1987, mi iniciatis esploron de la literatura historio kaj kritiko de Esperanto-literaturo cele al starigo de nia loka literatura rondo. Mi komencis per kompilado kaj disdono de tiutemaj bibliografioj. Kvankam ili nun eksmodas, mi komencas enretigi tiun materialon, kiu utilus por historiaj esploroj, ekz.:

 Inter la materialoj disdonitaj estis fotokopio de du paĝoj el verko de Silfer, Enkonduko al Literatura Kritiko (2-a eldono, 1983). Mi nun reproduktas citaĵon el tiuj du paĝoj:
Giorgio Silfer pri Kritiko de Esperanta Literaturo: Internacia Kulturo aŭ Subkulturo?
Silfer kritikas la propagandan koncepton de Esperanto-kulturo, ekz. de William Auld, kaj insistas, ke temas ne pri plena kulturo, sed pri subkulturo. Kaj tiu reorientiĝo inkluzivas malsaman takson de la produktoj de Esperanta literaturo, kun konkludo:
Tiam okazos la granda antaŭenpuŝo: niaj “kritikistoj” komprenos la naivecon de sia nombrado pri mankantaj akuzativoj, preseraroj kaj evitindaj neologismoj, kaj eklernos kial kelkaj paĝoj de homo kiel Sándor Szathmári, kun unu anakoluto kaj tri solecismoj, valoras multege pli ol tuta volumo da ŝvarcaj kalemburoj, laŭ e s t e t i k a vidpunkto. 
Sendube ĉi tia diraĵo instigis min al atentigo pri la menciita ĉerpo. Silfer rekomendas malprovincecigon de t.n. Esperanto-kulturo. Sed, diasporece, li deklaras ke oni eliru la verdan getton por akiri kaj transdoni universalajn valorojn. Evidente li ne konstatas kontraŭdiron inter la malfetiĉigo de Esperanto-kulturo kaj ties refetiĉigo per insisto je statuso de diaspora etna minoritato. Ankaŭ, restas ignorata do mistera la reala rilato inter la fikcia Esperanto-komunumo kaj la intelektula minoritato en ĝi, en kiu Silfer ambicias. Nu, en la pasintaj tri jardekoj, la absurdaĵoj nur multobliĝis.

2012-06-15

Imre Madách: La Tragedio de L’Homo / The Tragedy of Man (3)

Mi jam menciis la Esperantan tradukon La Tragedio de l’ Homo: Drama Poemo fare de Kálmán Kalocsay. Jen du pluaj referencoj en Esperanto:

Imre Madách - Vikipedio

La tragedio de l' homo - Vikipedio

Sándor Szathmári asertas (Sennacieca Revuo, n-ro 100, 1972, p. 35-40), ke la stilo de la hungara originalo malglatas sed ke la Esperanta traduko stile glatas. Nun mi blogas pri du anglalingvaj tradukoj, de 1988 kaj 1908. Anglalingvanoj povas kompari la intence antikvan stilon de la traduko de 1908 kun la pli moderna (ne nur laŭdate posta) traduko. La cetero de ĉi tiu afiŝo estas anglalingva.

The key scene I blogged about in Esperanto is on my web site:

The Tragedy of Man (Scene 13), translated from the Hungarian by George Szirtes

The entire translation can be found elsewhere online:

The Tragedy of Man; translated from the Hungarian by George Szirtes; introduction by George F. Cushing; illustrations by Mihály Zichy. New York: Püski Publishing, 1988.

Szirtes has his own web site:

George Szirtes Website

His translation can be compared to an old translation in the public domain that was intentionally rendered in antiquated English:

The Tragedy of Man, translated by William N. Loew. New York: Arcadia Press, 1908.

Here are a couple of additional links:

Imre Madách - Wikipedia, the free encyclopedia

The Tragedy of Man - Wikipedia, the free encyclopedia

It is exciting to fit developments in Hungarian literature since the mid-19th century into the overall picture of futurology, science fiction, and utopian/dystopian literature, with the larger picture of intellectual history in mind and critical theory more specifically. My new bibliography reflects this project:

Futurology, Science Fiction, Utopia, and Alienation in the Work of Imre Madách, György Lukács, and Other Hungarian Writers: Select Bibliography

2012-06-14

Roberto Passos Nogueira: “Pri Moderna Poezio kaj Esperanto”

Mi jam raportis ĉi-bloge pri la eseo "Arta Partikulareco kaj Esperanto" (1972) kaj la poemo "A World in a Grain of Sand" de Nogueira, kaj "The Secret Malady of Esperanto Poetry" (1973) de Julius Balbin, kiu lastatempe aperis en Esperanta traduko en Beletra Almanako, N-ro 13, Februaro 2012 (6-a jaro).

Nun vi povas trovi miabloge eseon el poemaro de Nogueira Vojo kaj Vorto (1972):

Pri Moderna Poezio kaj Esperanto” de Roberto Passos Nogueira

Nogueira (en 1972) defias la hegemonion de parnasismo kaj "romantikaj siropaĵoj" kaj pledas por modernigo kaj malprovincecigo de la poeziarto de Esperanto, simile kiel okazis en avangardaj movadoj de la 20a jarcento.

Kio pri la originalaj kaj tradukitaj poemoj de Nogueira? Ne ĉiu opinias, ke Nogueira sukcesis:

Recenzo de Baldur Ragnarsson, Esploroj; Roberto Passos Nogueira, Vojo kaj Vorto (Paco, 1974) de Karl Schulze

Do, post 40 jaroj, ĉu jes aŭ ne la Esperanta poezio ĝisdatiĝis al la stato de mondpoezio, ni trovas nin en malsama kultura epoko, do niaj pensoj devas plu evolui.  Tamen, laŭ historia perspektivo, la menciitaj eseoj estas notindaj. Jen pluaj rilataj verkoj troveblaj miareteje:

Kiom Longe Atendi” de Brian Price-Heywood

Esperanto Kiel Anti-Lingvo” de Baldur Ragnarsson