2012-07-31

Don Harlow's Esperanto Book

I did not fully appreciate Don Harlow when I met him at the office of the Esperanto League for North America in the San Francisco Bay area towards the end of the 1980s. I surmise this was because I was extremely irritated by the American Esperanto movement at the time. I remember that he published a book in English in Esperanto, but I never saw it until I consulted his indispensable web site of Esperanto literature many years later:

Literaturo en Esperanto (Don Harlow)

Literature in Esperanto (Don Harlow) [ligoj al literaturaj revuoj, recenzoj, k.a. / links to literary magazines, reviews, et al]
Even then, I did not pay sufficient attention to his book. Reading over several chapters in the past week, I finally realized what a great background source it is for English speakers/readers who want to learn more about the Esperanto phenomenon. While the whole book is worth reading, I want to single out several chapters of current interest.

The Esperanto Book by Don Harlow, last rev. 1995. :
Now I think this is one of the best introductions to Esperanto in English you can find. Of course, 17 years have passed, and there is much to add, especially in the area that interests me the most right now, literature. But the book has not been rendered obsolete. There is Harlow's history of personal engagement, a precis of the evolution of Esperanto literature, trends in the history of the Esperanto movement in the large sociopolitical context, varying ideologies and cultural politics associated with Esperantists, and finally the question of what is Esperanto culture and the role of the moral idealism within it.

Important here I think is conveying the texture of the Esperanto world as a culture-forming phenomenon. Ultimately, this is far richer approach than kindergarten-level propaganda. That is, convey Esperanto as a living language, not just advertise how it is the interminably procrastinated solution to the world language problem.

There are a few tidbits on the various cultural-literary positions of prominent Esperantists. How many places can you read in English the divergent postures of Esperanto's two most influential cultural figures in my life span, the Hungarian Kálmán Kalocsay and the Scot William Auld? Kalocsay is more aloof than his fellow Hungarian literary pioneer Julio Baghy, and is primarily interested in literature, valuing literary translation highest. Kalocsay doesn't believe in Esperanto culture outside of literature, whereas Auld does.

Harlow pretty much follows the position of Auld and others, citing the many cultural particularities of the Esperanto world, embodied in its in-group expressions. But I claim that this proves Esperanto is a subculture. As to what kind of a subculture it is, we come to the question of the "interna ideo" (internal idea), i.e. that well-known moral idealism that is said to underlie the Esperanto movement. I think Harlow is right to suggest that the internal idea expresses the emotional tie to the language that allowed Esperantists in former times to endure, survive, and surmount hardship, ridicule, persecution, and eventually mass murder. Nevertheless, to simply characterize the Esperanto community past or present in this way is to mistake ideology for reality. Elsewhere Auld emphasizes the emotional tie to the language. I agree that this is an essential part of the explanation for whatever cohesion can be found among Esperantists, but I think that this language loyalty is more variegated and its motivation often less obvious than what the prevailing ideology claims.

Perhaps the best and most effective remedy at hand is to tell as rich a story as possible, about Esperanto as a living language, which could work wonders in the public mind that all the cookie cutter promotional literature in the world could not.  And Harlow has made a valuable contribution in this direction.

2012-07-27

Guardian Books podcast: Minority languages

Guardian Books podcast: Saving minor language literature and a Welsh festival, 29 June 2012 (29 min)

Here is the extended description of the podcast (emphasis mine). The entire program is well worth a listen. The Gubbins Esperanto segment can be found at 7:50 - 15:55 min.


In this week's podcast, we turn our eyes – and ears – to the literature of minority languages. Claire Armitstead speaks to Clive Boutle, of publisher Francis Boutle, about his Lesser Used Languages of Europe series, and discusses the pleasures and problems of bringing out anthologies of Galician, Breton, Norman, Manx and Cornish writing. She also talks to Paul Gubbins, co-editor of the Esperanto magazine Monato, about the benefits of a truly international language.

Finally, as the inaugural bilingual Dinefwr Literature Festival opens, Sarah Crown asks National Poet of Wales Gillian Clarke about the challenges of representing a country with a substantial literary tradition in two different languages.

M.S. Rakitski pri originala literaturo en Esperanto (1901)

"I now dream that someday we will be able to collect and publish in our language a whole book of original literary products, written directly in the international language... I believe that one original work, even if not very good, is much more important and worthy of respect than the ten best translations of the best national writings, because only an original work is completely our own property, in form and also content. Only an original work can prove to the world that our language is something really alive."

— M.S. Rakitski, Lingvo Internacia, August 1901; quoted in William Auld, Enkonduko en la Originalan Literaturon de Esperanto, p. 15.

This is a translation from Auld's book in Esperanto on the history of original Esperanto literature, well worth reading. (I just re-read it after 25 years). This translated quote appears in Chapter 9, The Literary Scene, of Don Harlow's The Esperanto Book, an introduction to Esperanto literature for English-readers.  Re-reading Auld is the first I remember learning of Rakitski. There are other references to him and I may reference more of him. Not everyone believed in the priority of original literature, in 1901 when Esperanto was in its infancy or decades later, so this is historically noteworthy.

This quote was lifted for one intervention in an argument on an unrelated subject with a reactionary nutjob: Can Literature Survive Without Spirituality?

2012-07-26

Szathmári's Kazohinia: more recent reviews

The review in the Wall Street Journal I cited in my previous post is getting some traction, linked from other sites. Here are some more recent links of relevance.

Book Review: Voyage to Kazohinia
Summer 2012 — ForeWord Review
Leia Menlove, May 31, 2012

The reviewer is at least observant: she notes key features and perspective of the Hins. She doesn't discuss the Behins though, and she errs in asserting that this is one of few Esperanto novels: there are much more than a few.
The Strange World of Sándor Szathmári July 9, 2012 by ppmhungary
Unintelligent but favorable.
Voyage to Kazohinia - Bookshare
Synopsis with favorable remarks. No reviews yet: the field is wide open.
Voyage to Kazohinia - Szathmári Sándor: an overview of the reviews and critical reactions
I'm pretty sure I've referenced this page before, but I see it's being kept up to date.
New Press to Publish Books on Eastern Bloc
By Judith Rosen
Publishers Weekly, Jul 02, 2012

The Stuff of Genius- Esperanto: The L.L. Zamenhof Story

Kazohinia reviewed in leading Behin newspaper

I haven't attempted to seek out reviews of Kazohinia, but in the course of searching for news articles, I found this:

Stranger in a Stranger Land

Life among the Hins is perfectly ordered. Money is unknown. Sex is practiced openly as shame, like the other emotions, is unknown. Allan Massie reviews "Voyage to Kazohinia."

The Wall Street Journal, July 17, 2012
Print version: July 18, 2012, on page A13 in the U.S. edition
http://online.wsj.com/article/SB10001424052702304373804577520762929230108.html

I assume that any cultural commentary in the WSJ is suitable for training puppies, but this is great publicity for the novel. This review conveys the plot very well, and some of the dystopian preoccupations of the time, but aside from the fact that the reviewer finds that the satire goes on too long and overstays its welcome, he also doesn't see the point. The two asinine comments left so far perhaps are to be expected. But there is plenty of room here for constructive comments. And by this I mean comments about Szathmári's work, not  schnorring for Esperanto.

This reminds me of how much more there is to say simply than to recognize that humans, partly rational, partly irrational, could not survive at either extreme. I've got my work cut out.

Esperanto 125-jara hodiaŭ / Esperanto's 125th birthday today!


Feliĉan 125-jaran datrevenon al la monda Esperantistaro!

Happy 125th birthday to the Esperantists of the world. Here are the reports in the English-language press so far.

Jen la rikolto el la anglalingva gazetaro ĝis nun. La plej bona ĵurnalartikolo ĉi-tema estas:


This Week In History: The language of hope is born
By TAMARA ZIEVE, The Jerusalem Post, 07/22/2012

La aŭtoro reliefigas la biografion de Zamenhof kun emfazo de lia juda deveno.

Mi renkontis esperantiston Bruce Sherwood en 1986 en Pittsburgh. Li tiutempe prilaboris komputilajn aplikaĵojn pri Esperanto. Jen lia kontribuo:

Meeting people halfway through Esperanto
By Young Lee, Technician (North Carolina State University), July 25, 2012

Ne tiom flata estas la prezento de la jena el Irlando:

The mother of all madcap ideas 
Irish Examiner, July 26, 2012,
On the 125th anniversary of the invention of Esperanto, Jonathan deBurca Butler wonders at our ability to invent useless things.

La sugesto estas, ke Esperanto estas senutila, sed la paragrafo pri Esperanto mem neniel sugestas ion negativan.

Pli bona ĉiuokaze estas alia raporto el alia irlanda ĵurnalo:

Tongues are loosened at Esperanto conference in Galway
LORNA SIGGINS, The Irish Times, July 16, 2012

Esperantistoj povas legi plu pri la unua eldonaĵoj pri Esperanto ĉi-date:

Esperanto jubileas: La Unua Libro aperis antau 125 jaroj
Aleksander Korĵenkov, La Balta Ondo, 25 Julio 2012

English speakers can learn about the first publication about Esperanto, on this date 125 years ago, here:

Unua Libro - Wikipedia, the free encyclopedia

Reto Rossetti pri K.R.C. Sturmer

Saluto
al la novnaskita fileto de K. R. C. Sturmer

de Reto Rossetti

Longe por verdlingva mondo
Sturmer luktis kun obstino,
ĝis la 'familia rondo'
ekaperis... ĉe l' edzino.

Ni do ĝoju pri la frukto,
kiu Sturmer-hejmon benis:
indas tiu ĉi rezulto,
ĉar li longe penis-penis!

Sed ekpens' min embarasas:
mi demandas min, ĉu li do
esperanton nun forlasas
por dediĉi sin al ido?

FONTO: Kvaropo: poemaro de William Auld, John Dinwoodie, John Francis, Reto Rossetti; 2a eldono (Budapest: Hungara Esperanto-Asocio, 1977), p. 204.

2012-07-23

William Auld pri poezia lingvo & tradukado (2)

Auld, William. Facetoj de Esperanto. London: Brita Esperanto-Asocio, 1976. 51 p.

Kompara literaturo—ĉu ebla studobjekto? (27-38)

Laŭ Auld, kompara literaturo ne ricevas sufiĉe seriozan respekton kiel fakon. Auld reliefigas konsiderojn atentindajn. Ekzemple, patrina lingvo ne necese identas kun eduka lingvo, do li distingas la du konceptojn el la ĝenerale kunfandita koncepto de denaska lingvo. Pri tradukado, ne nur estas problemo kapti la nuancojn de fremda lingvo, estas sama problemo kapti la nuancojn de tekstoj en propra lingvo. Tradukisto estas kritikanto kaj kreiva artisto kaj preciza analizanto de la signifaro de la teksto.

Do kio pri la rolo de Esperanto? Pro la eblo mastri Esperanton kaj pro ĝiaj trajtoj, Esperanto aparte taŭgas kiel traduklingvo. La jama tradukaĵaro pruvas la plenan kapablecon de Esperanto. Atuto de Esperantaj tradukoj estas la plenpleno da verkoj el malpli disvastiĝintaj lingvoj, ekz. la hungara, kies literaturo gravegas sed estas neglektata alie en la mondo.

Kompara literaturo ne povas plene flori kiel fako ĝis Esperanto iĝos ĝia perilo, diras Auld. Pro menciitaj avantaĝoj, komuna tutmonda bazo de tradukoj en Esperanto estus praktika, atingebla afero. Se la dua lingvo estus Esperanto, fakuloj pri ĉiu lingvo povus interkomuniki kaj studi (en traduko) ĉies literaturon.

William Auld pri poezia lingvo & tradukado (1)

Inter la libroj kiujn mi nun revizitas estas:

Auld, William. Facetoj de Esperanto. London: Brita Esperanto-Asocio, 1976. 51 p.

La kvar eseoj ene estas:

Evoluo de la poezia lingvaĵo en Esperanto (3)
Kompara literaturo—ĉu ebla studobjekto? (27)
Pri la transskribo de propraj nomoj, unuavice en literaturaj kuntekstoj (39)
Letero al William R Harmon (49)

Evoluo de la poezia lingvaĵo en Esperanto estas majstra densa skizo de la temo, utila por ĉiu interesito pri Esperanta beletro. Por ĉiu periodo, Auld mencias notindajn poetojn, lingvajn kaj stilajn novaĵojn.

(1) 1887-1917: Plej frapa ĉi-periode estas la ekspluato de libera vortordo. Aliaj poetoj lernis esprimis sin elegante, sed Feliks Zamenhof tro tordas kaj konfuzas la sintakson. Oni ankaŭ multe uzis la elizian "l'"-formon kaj ellasis prepoziciojn kun anstataŭigo de "-n". Auld ankaŭ resumas, kion oni ne aŭ apenaŭ trovas: vortkunmetojn, verbigon de adjektivoj kaj substantivoj, kaj vivajn metaforojn. La pinta stilisto estis Edmond Privat. La plej eksperimentaj estis Kofman kaj Grabowski.

(2) 1918-1930: La ĉefaj poetoj ĉi-epokaj estas Miĥalski, Kalocsay, Baghy, Schwartz, kaj Hohlov. Interese, Auld citas poemojn kiuj ilustras la fortan patriotismon de Kalocsay and Hohlov, ankaŭ ilian fortan esperantismon. Hohlov plendas la maleblon trovi sukajn ekvivalentojn de rusaj esprimoj.

Auld detaligas la poeziajn eksperimentaĵojn de Miĥalski, lian vortprovizon, kaj muzikecon. La unua poemaro de Kalocsay, Mondo kaj Koro, estas surprize lingve konservativa. Baghy multe uzis riĉajn sonorajn rimedojn, virajn rimojn, kaj adverbojn. Elstaris konversacia stilo.  Schwartz estis ne nur humuristo, sed la granda majstro de la vortludo. Hohlov fortis je sensualeco, kunmetaĵoj, kaj neoficialiaj vortoj.

(3) 1931-1951: Jen la periodo de parnasimo. Parnasa Gvidlibro estis mejloŝtono, sed la "Poezia Fakvorto" vekis la fortan reagon de kontraŭneologismuloj, inter kiuj enviciĝis Baghy. Elstaraj verkoj estis Rimportretoj kaj Streĉita Kordo de Kalocsay kaj Sekretaj Sonetoj de Peter Peneter [sendube pseŭdonimo de Kalocsay].

(4) 1952-1973: Postmilite aperis la Kvaropanoj (Skota Skolo): Auld, Dinwoodie, Francis, Reto Rossetti. Ankaŭ elstaras Ragnarsson kaj De Kock. La lingvaĵo densiĝas kaj la propraj trajtoj de Esperanto estas plene ekspluataj. Auld ekzempligas proprajn lingvajn eksperimentojn. Aliajn lingvajn notindaĵojn oni trovas ĉe Ragnarsson, De Kock, Chaves (monosilaboj), Sadler. Estas ankaŭ la japana skolo: Auld mencias Invit' al Japanesko de Miyamoto. Auld finas priskribante poezirimedan pligrandigon fare de Geraldo Mattos en Arĉoj.

2012-07-21

Kalocsay rimportretas Sturmer

XLIV.

Kenelm Robinson — kiu konas
Portanton de ĉi tiu nomo?
Dudek ok libroj! Kia homo!
Li sub la propraj skriboj dronas.

En la fragmento li ĵargonas
En ĉarma knaba idiomo..
Kenelm Robinson — kiu konas
Portanton de ĉi tiu nomo?

Li la observojn akrajn zonas
Per sprita ŝerc' kaj aksiomo,
Ĉe l' Viktoria-stacidomo
Al la amiko kison donas...

Kenelm Robinson — kiu konas?


LI.

K. R. C. Sturmer, la Timata,
Poetojn manĝas dekduope,
Kritikdekretas episkope
Sur sia tron' aŭtoritata.

Difektojn li, la Senkompata,
Kuracas ĉiam sensirope.
K. R. C. Sturmer, la Timata,
Poetojn manĝas dekduope,

Verkante mem, sen frazo flata
Rigardas homojn mikroskope,
Kaj montras sin kalejdoskope
Londona vivo hejma, strata...

K. R. C. Sturmer, la Timata.


FONTO: Kalocsay, Kálmán. Rimportretoj: galerio de Esperantaj steloj. Budapest: Literatura Mondo, 1934.

Ĉu Libera Merkato Por Kredoj?

Jen mia eseo verkita por 5-minuta prezento al la kunsido de Ateista Tutmonda Esperanto-Asocio (ATEO) okazonta ĉe la Universala Kongreso en Vjetnamio. Mi mem ne ĉeestos.

ĈU LIBERA MERKATO POR KREDOJ? 

Ralph Dumain
20 julio 2012

Saluton, Esperantistoj! Vekiĝas en mi stranga sento pri kunveno en Vjetnamio: la vorto mem incitas dolorajn memorojn pri tiu horora milito kiu ruinigis ne nur Vjetnamion sed ankaŭ la politikan kaj ekonomian ordon de Usono.

Nu, kiam mi kunfondis ATEOn en 1987, motivis min la aktuala politika situacio en Usono en kombino kun impeto fari ion praktikan per Esperanto en la jubilea jaro. Kaj kiam mi pripensas la hodiaŭan temon de ĉi tiu kunveno, mi pensas pri la ideologio kaj realo de la tiel nomita “libera merkato” en mia lando. La ideologio kaj realo de individuismo estas duflanka afero, kaj oni ne povas inteligente alfronti ambaŭ sen konscio de ties kontraŭdiroj. Kaj nia propra situacio montras, kiel la iluzio de libereco, eĉ se ĝi valoras kiel idealo, fakte povas servi kiel ilo de diktatoreco kaj servuteco.

La liberala idealo de individuaj rajtoj, kiu iam estis ilo de progresemuloj, estas ŝtelita de reakciaj teokrataj banditoj kiuj subfosas racian medicinon kaj publikan edukadon en Usono, utiligante la ŝtaton por kontraŭi la racian funkciadon de la ŝtato kaj per ŝtato rajtigi la arbitrajn decidojn kaj instruojn de frenezaj religiaj dekstruloj defie al komuna sekulara sociorda normigo.

Do kia estas la libereco en praktiko, kaj preter tio, en kio kuŝas la vojo al homa emancipiĝo en diversaj sociaj kuntekstoj? Kaj ĉu iu ŝtato rajtas ekskludi religiajn organizojn, speciale kaze de importo aŭ invado de alia lando?

Jen ĝeneralaj konsideroj retenindaj en via diskuto.

(1) Kia estas la karaktero de la koncerna ŝtato? Kia ĝia ĝenerala orientiĝo pri homaj rajtoj?

(2) Kia la karaktero de la eniranta religio? Pli bona demando, eble rilata, sed pli prioritata: kia la organiza kaj homrilata karaktero kaj politiko de la “invadanta” religio, t.e. religia organizo? Ĉu temas pri centrisma, hierarkia strukturo, kiel la Katolika Eklezio, aŭ pluraj privataj entreprenemaj aŭ diversideologiaj instancoj de sama religio, kiel diversaj Protestantaj kristanaj ordoj, aŭ despotismaj kultoj? Ĉu la organiza strukturo de la religio praktike distingeblas de la doktrina sistemo de la religio? Ĉu la praktikoj legitimitaj de religia doktrino estas tolereblaj aŭ nepermesinde kontraŭdiras la aktualajn konceptojn, praktikojn, kaj leĝajn kriteriojn de homaj rajtoj?

(3) Se kaj la invadanta religia instanco kaj la koncerna ŝtato estas reakciaj eksludemaj aferoj, ĉu oni povas dece subteni unu partion aŭ la kontraŭan? Ĉu oni malfavoru nur, aŭ almenaŭ unuaprioritate, la malstabiligan partion?

(4) Ĉu la individua homo, sendepende de ordonema organizo, libere rajtas esprimi kaj praktiki sian kredon laŭ principo de libereco de konscienco, aŭ ĉu estas limoj, ekz. pri pritrakto de inoj aŭ infanoj?

En Usono, historie, la libermerkata ideologio estis uzata por rajtigo de libereco de esprimado, eldonado, ktp., kontraŭ cenzurado kaj enkarcerigo, t.e. laŭ la principo de la neŭtraleco kaj senbrido de la kapitalisma merkato. Sed estas aliaj konceptoj de liberrajto; cetere, en praktiko, pura libera merkato ne ekzistas; la reala situacio estas manipulata, tendenca, monopolema merkato, kaj eĉ pluralisma ideologio povas kaŝi la realon.

Do diskutu.

John Francis: Danco de Vivo


Nekredeble: jen nova verko de John Francis, postmorte:

Danco de Vivo. Motherwell: Scottish Esperanto Association, 2012. 77 p.

"Kolekto de poemoj, kelkaj antaŭe ne publikigitaj."

2012-07-18

William Auld: kulturo & Esperanto

Mi lastatempe relegas plurajn verkojn kiujn mi legis antaŭ kvaronjarcento, precipe pri literaturaj aferoj. Ekzemple: William Auld, Kulturo kaj Internacia Lingvo (Chapecó , SC, Brazilo: Fonto, 1986).

Tiam la libro kaj entute la perspektivo de Auld ne kontentigis min. Mi devus serĉi miajn notojn por specifaj kritikoj; ĉe-mane mi havas nur unu frazon: "Esearo, kiu inkluzivas perspektivajn artikolojn pri la Esperanta kulturo, kion li laŭdas senkritike."

La problemo estas en la unuaj kvar ĉapitroj, t.e. 40 paĝoj, kiujn mi ĵus relegis. Auld luktas pri la koncepto de kulturo, kiun li plurrilate nuancigas, plejparte evitante organikismajn metafizikaĵojn. Tamen ĉe-fine restas problemoj, ĝenerale kaj reference al Esperanto. Jen:

(1) La ideo, ke lingvo esprimas kulturon restas tro nebula, kvankam li pravas, ke la lingvo nepre estas neapartigebla de kulturaj, t.e. sociaj, rilatoj.  Auld rekonas la variaĵojn kiuj kuŝas sub la monoliteca koncepto de iu "kulturo". Li aldonas, ke lingva variado iaspeca ĉiam akompanas socian variadon. Tamen, lia aserto, ke "la plej grava distinga faktoro inter kulturaj grupoj estas diverseco lingva" (p. 36), ne konvinkas min kaj eĉ kontraŭdiras aliajn liajn asertojn.

(2) Malgraŭ la detala nuancigo, Auld emas je krucaj momentoj trakti "kulturon" kiel "substantivon" anstataŭ "verbon", precipe kiam leviĝas la demando de Esperanta kulturo.

(3) Auld distingas inter diversaj signifoj de la koncepto "kulturo", sed emas gliti de unu signifo al alia dum argumentado. Kulturo povas signifi la enhavon de komuna vivo kiel tuton, aŭ esprimadon spiritan aŭ mensan, aŭ artformojn precipe literaturon. Ĉi tia glitado emas konfuzi la demandon pri Esperanta kulturo.

(4) Kiam mi afiŝis pri la intervjuo de Kalocsay fare de Haupenthal, mi raportis la komenton, ke Esperanta kulturo estas la "amata ĉevaleto" de Auld, kaj ke por Kalocsay la ideo de Esperanta kulturo havas sencon nur en la kampo de literaturo. Ĉi tie Auld alfrontas tiun tezaron (31-32) (kaj la naciismon de Kalocsay).  La ideo de lingvo sen kulturo estas absurdaĵo (30), konsentite (tamen kun averto pri la substantivigo de "kulturo"), sed la pruvo fare de Auld de la kultureco de Esperanto venas de specifaj esperantistaj esprimoj (verda, krokodili, Bervalo, ktp.) Nu, oni povus pruvi tiel kaj alie ke Esperantujo estas esence subkulturo, do specifa tipo de kultura formiĝo.

Sed ankaŭ, Auld asertas plurloke ke Esperanta kulturo, kontraste al lok-bazitaj kulturoj, estas inkluziva, ne ekskluziva. Sed tio estas propaganda, tre dubinda supozo. Cetere, tiu argumento devenas de ideologio esperantisma, ne de empiria observado de esperantistoj kaj la internaj variaĵoj kaj tipoj en Esperantujo.

(5) Tiel Auld tro identigas lingvon kun kulturo, aparte de dubinda unuformigo de Esperanto-kulturo kaj glitadon inter kulturo kiel komunaj esprimoj kaj kulturo kiel beletro (kion ne ĉiuj el ajna kulturo posedas). Se ni atentus Esperantujon socie, kulture en la tuta senco, ni ekzamenu tion verbe, t.e. kiel procezon, kiel rezulton de interagoj, ne kiel enton. Cetere, se ni atentas la lingvan dimension, ni konsideru ne nur specifajn subkulturaĵojn (kiuj ja ne estas inkluzivecaj) sed la tutan semantikon de la lingvo Esperanto kaj ties evoluo (unue artefarita de Zamenhof) el hindeŭropaj lingvoj kaj la firmigo de signifoj per interagoj de diversdevenaj lingvouzantoj. Lingvo sen kulturaj procezoj estas ja sensenca ideo, sed la supozo ke lingvo Esperanto simple esprimas kulturon Esperanton estas nesubtenebla, kaj kontraŭdiras pli sobrajn konsiderojn de Auld. La aŭstera, strikta starpunkto de Kalocsay ne estas perfekta, sed mirinde mankis al li la pli larĝa iluzio de Auld.

2012-07-14

Kajto: "Melankolia Trajn-kanzono"

Ĉi tiu kanzono inkluzivas menciojn de gravaj legendaj usonaj muzikistoj Woody Guthrie kaj Cisco Houston:



Hodiaŭ estas la centjara datreveno de la naskiĝo de Woody Guthrie.

Pri trajnoj, mi pensas ankaŭ pri kanzono de Bob Dylan: "It Takes A Lot To Laugh, It Takes A Train To Cry" [Necesas multo por ridi, necesas trajno por plori]:


Woody Guthrie: 100-jara datreveno

Legenda usona kanzonisto Woody Guthrie naskiĝis la 14an de julio 1912, kaj okazas nun centjaraj eventoj en multaj lokoj. Hodiaŭ estas la naskiĝtago, sed memorhonoraj eventoj okazos dum la tuta jaro.

Jen mia propra kontribuo: mi tradukis lian ne-kanzonan poemon "Voĉo"-n en Esperanton kaj haste sonregistris mian deklamadon de mia traduko kaj la usonangla originala, kun enkondukaj komentoj.

Do jen mia traduko kun ligo al la sonregistraĵo:

Voĉo de Woody Guthrie, tradukis Ralph Dumain


Kaj jen la originalo: Voice by Woody Guthrie

En ĉi tiu aparte reakcia tempo, ni konservu la memoron de nia radikala demokrata heredaĵo!

(Skribaĵo sur la gitaro de Woody Guthrie: "Ĉi tiu maŝino mortigas faŝistojn.")


2012-07-07

Vilmos Benczik: Studoj (1)

Vilmos Benczik rolis (eble ankoraŭ?) grande en la literatura/kultura produktado en Esperanto en Hungario, redaktore, kompilade, antologie, kaj literaturkritike. Mi ĵus fin-relegis post 25 jaroj lian kolekton de kritikaj eseoj: Studoj pri la Esperanta Literaturo (Takasago-si: La Kritikanto, 1980). Mi jam komentis ĉi-bloge pri kelkaj. Nun, jen la tuta enhavo:

Teoriaj problemoj de la Esperanta literaturo (1978)
Principoj pri la studado de la Esperanta literaturo (1970)
La proza stilo en Esperanto (1973)
Henri Valliene (1979)
Heinrich August Luyken (1979)
La poezio de Stanislaŭs Schulhof (1968)
Julio Baghy (1968)
Pri la poezio de Emba (1966)
Ferenc Szilágyi, la pseŭdofilistro (1976)
"Kvaropo" kaj la skota skolo (1976)
"La Infana Raso" — sinteza verko (1968-76)
Sándor Szathmári (1977)
Pri la poemaro de Victor Sadler (1969)
La Esperanta literaturo antaŭ la centjariĝo (1979)

La unuaj tri kaj la lasta traktas la aferon ĝenerale; le ceteraj temas pri specifaj verkistoj. Pri specifaj aŭtoroj, Benczik provizas ĝeneralan socihistorian kaj/aŭ biografian fonon, kritikon de la ideologia enhavo de la verk(ar)o, kaj takson pri la estektika formo. Lia ĝenerala starpunkto estas marksisma, kiu estas ĝenerala taŭga afero. Oni povus flankenpuŝi kelkajn "progresemajn" formulojn kelkokaze, Benczik fakte kritikas plurloke la personkulton, t.e. la stalinan epokon kiu finiĝis en la 1950aj jaroj. Li diris iom plu kiam li reverkis la eseon pri Szathmári en 1988, dum la sovetia glasnosta periodo. Ĉu nun li malkaŝe dirus plu?

La traktoj pri fruaj esperantistaj verkistoj Valliene, Luyken, kaj Schulhof estas interesaj; tamen mi konkludas ke legi iliajn verkojn estus tuta malŝparo de tempo.

Tion, kion mi legis de Baghy, mi legis plejparte antaŭ 40 jaroj, do mi ne povas komenti plu.

La enhavo de la verkoj de Emba konsistas el mizero, malfeliĉo, doloro, kaj veado. Li ĉiam kortuŝis min, malgraŭ (kaj pro) la limigita temaro.

Mi legis Szilágyi antaŭ jardekoj. La enhavo ne multe interesas min, aŭ mi ne memoras ĝin, sed eble mi devas relegi.

Mi legis Rossetti antaŭ jaroj, neniam legis Dinwoodie, kiun Benczik alte estimas. Mi dum jarkedoj favoris la novelojn de Francis, sed ankoraŭ ne legis "La Kosmo"-n. Kaj mi engaĝis Auld lege kaj interage dum jardekoj.

Mi posedas Memkritikon de Sadler dum jardekoj sed neniam legis. Mi lernas, ke la stilo de Sadler estas libera de tradicia Esperanto-poetiki, kaj ke la enhavo respegulas solecan ribelon kontraŭ sociaj normoj. Do jen alloga reklamo.

2012-07-04

Vilmos Benczik dise pri Sándor Szathmári (2)

Vilmos Benczik komparas William Auld & Sándor Szathmári
Auld apartenas al tiu grupo de la homoj, kiuj plene—emocie kaj intelekte—travivas nian epokon. Kaj ne nur la nian—en liaj versoj pulsas en sintezita formo la plena trasentado de la tuto de la homaj ĝojoj kaj suferoj de la historiaj epokoj, de Sargono Unua ĝis Nagasaki. Kion do li prognozas por ni? La respondon jam konjektigas la metaforo de la titolo—li konsideras la homon infano. Infano, kiu povas, havas la eblon plenkreski, se ĝi evitos la danĝerojn, kiuj embuskas al ĝi. Nevole leviĝas ĉi tie la komparo al la koncepto de Szathmári, kiu trovas la homon nekapabla por evoluo kaj jam en la vivo mem kun la nuna biologia formo li vidas nepacigeblan kontraŭdiron, kio nepre devas konduki al sinneniigo de la tuta vivo.
Auld ne estas tiom pesimisma. Li ĝojas esti ero de la materia mondo, li jubilas pro sia alligiteco al ĝi, fieras pri sia “praŭlaro”: [….]
 FONTO: Benczik, Vilmos. “'La Infana Raso': Sinteza Verko,” en Studoj pri la Esperanta Literaturo (Takasago: La Kritikanto, 1980), p. 116-117 (el p. 116-123).

2012-07-02

Kiu furzis? Giorgio Silfer!

Kiam Giorgio Silfer trovis mian afiŝon . . .

Giorgio Silfer pri literaturkritiko & Esperanta kulturo

. . . li fekegis en sian pantalonon. Jen la rezulto:

Esperanta Civito | HeKo 510 7-B, 29 jun 12: Komentarie al Ralph Dumain

Min ja flatas la subita neatendita lanĉo en famon. Silfer estis tiom ekscitita tiel honori min, li perdis ĉian koherecon. Mi posedas kelkajn sociologiajn studojn de Esperanto, sed nenia scienca esploro povas subteni arbitrajn propagandismajn ideologiajn metafizikaĵojn. Mi scias sufiĉe pri Raŭmismo, ke ĝi tute absurdiĝis tra la jaroj. Se oni atentas la Manifeston pli zorge ol mi unuarigarde faris antaŭ 25 jaroj, oni trovos la konceptan ĝermon de ĝia degenero. Kaj finvenkismo kaj raŭmismo dividas komunan emon fiksi kaj fortigi la Esperanto-kultecon kaj, kiel Silfer mem nomis ĝin, la getton. Sed gettoj ne estas sanaj lokoj.

Subkulturo Esperantujo ja estas, sed uniforma, kolektiveca ĝi ne estas. La komuna kvazaŭoficiala ideologio, ritaro, kaj ceteraj trajtoj kunligas esperantistojn minimume kiel aliaj mekanismoj kaj esprimoj de kunvivado: saluton, bonvolu, pardonu, dankon, nedankinde, adiaŭ, ktp. Historie, Esperanto ne estas tiom triviala, sed oni ne akceptu la ideologian karakterizon de kolektivo laŭ memflata imago, sen funda ekzameno.

Nu, Silfer referencas alian dokumenton el sia fikcia mondeto:

Esperanta Civito | Universala Deklaracio pri la Lingvaj Rajtoj

Frapas ĉi tie la tute eksmoda kaj pridubinda antaŭsupozo de la efektivigeblo kaj dezirindeco de apartaj memdeterminaj sociaj komunumoj en la moderna mondo. Temas ne nur pri rajtoj sed pri fortigo kvazaŭŝovinisma de organikismaj komunumoj. Sed kio dubindas eĉ pri realaj historie estiĝintaj etnoj kaj nacioj, tio absurdiĝas kiam oni analoge pretendus konceptigi Esperantujon tiel.

Notu bone ĉi tiun aserton:

"Ĉiuj lingvoj estas la esprimo de kolektiva identeco kaj de specifa maniero percepti kaj priskribi la realon; tial ili devas havi la eblecon profiti la kondiĉojn necesajn por plena disvolviĝo en ĉiuj funkcioj."
Ĉi tiu frazo kaj dokumento esprimas ekstreman etnismon, eĉ etnocentrismon, kiu mirinde aplikiĝas ankaŭ al Esperantujo. Ĉi tiu ero de mistifika penso speciale reliefigas la narcisismon de la verkinto: "esprimo de kolektiva identeco kaj de specifa maniero percepti kaj priskribi la realon". Tio jam estas troiga aserto pri modernaj socioj en naciaj kadroj. Aplikata al Esperanto, la aserto estas des pli absurda.

Homo kiu pretendas reprezenti la tutan kolektivon rekoneblas laŭ socia tipo. Potencavido en Esperantujo estas ĉiam ridinda afero. Silfer flatas sin ke mia konscienco riproĉas min, ne lin. La genian silferan psikoanalizon pri mi mi frandis kiel tipan silferan majstraĵon. Mi flankenvojiĝis, perdis la vojon, ne partprenante la mirindajn venkojn de raŭmismo kaj civitismo. Li ja havas preskaŭ supernaturajn povojn, eĉ kapabli percepti kaj tiel taksi mian fantoman ekziston dum jardekoj.

Disa rezonado pri disaj faktoj pruvante nenian tezon: jen ne nur narcisulo sed kadukulo nevole laksanta. . . . Kia domaĝo. Nu, ni lasu lin ĉe propra stinko. Jen pli ĝenerala konstato.

Oni devas ekkonscii pri la infekto de esperantista propagando per ideoj kiuj historie devenas el dekstra ideologio. Mi atentigas pri diversaj verkoj de Gary Mickle, ekz.:

Esperanto por la blanka kulturhomo? (Libera Folio, 2006-02-27)

. . . kaj entute lia retejo:

 Sennaciismo, kosmopolitismo, kontraŭnaciismo

La mondo, se ĝi scius, priridegus etnoŝovinisman pretendon de Esperantistaj foloj. Kaceto ambicias fariĝi pornstelulo. 

2012-07-01

Julio Baghy: Romantika socia protesto

Mi ĵus relegis, post jardekoj, eseon de Vilmos Benczik, "Julio Baghy, Mito kaj Realo," Sennacieca Revuo, n-ro 97, 1969, p. 42-52. [Ĝi estis republikigita en Benczik, Studoj pri la Esperanta Literaturo (Takasago: La Kritikanto, 1980), p. 58-74.]

Benczik analizas la vivon kaj verkaron de Baghy plurfacete. Mi ne legis ankaŭ Baghy dum jardekoj. Nu, kompreneble unu afero diskutata estas la sentimentaleca stilo de Baghy, kiu evidentas ankaŭ en lia socia protesto. Mi notis ĉi tiun interesan eron:

Ni devas mencii ĉi tie la maloftan escepton, kiam Baghy esprimas sian kompletan idearon per sola majstra poemo tia estas Ivaĉjo, kiu—laŭ Tárkony, esprimas tiel imprese kaj potencon kredon kaj instruon de la aŭtoro pri homeco, kiel eĉ en la plej tondraj predikoj li ne sukcesis. [p. 46]
"Ivaĉjo" aperis en Pilgrimo (1926). Ĝi estas interesa. Oni povus taksi la sintenon tro siropa, sed la ekstremeco de la sekvo de rifuzo de militservo rezultigas efikecon de la poemo. Kion vi pensas?

Ivaĉjo


Ivaĉjo estis brava kampobubo,
naiva filo de vilaĝa rond'.
En bluokuloj mankis zorgonubo,
neniom sciis li pri l' granda mond'.
La vivon miris li kun pia timo,
kantadis gaje dum la kamplabor'
kaj sur la pajla lito al patrino
biblion legis dum vespera hor'...

Sed venis tempo, mondon detruanta,
kanonoj blekis: buŝo de l' milit'
kaj lin forrabis tiu buŝ' giganta...
Tre orfaj restis — kampo, pajla lit',
sed ili memoris kun kutima pio
pri lastaj vortoj de l' patrin' al fil':
"Ivaĉjo kara, diras la biblio.
armiluzanto mortas per armil'...

La batalkampo en li miron vekis...
Ne greno kreskis tie, sed grenad',
ne birdoj pepis, sed ŝrapneloj blekis,
ne gaja kanto sonis, sed vead'
kaj ne plugilojn, sed pafilojn premis
la fortaj manoj spasme kun furor'...
Ivaĉjo miris kaj elkore ĝemis:
"Ne de la Dio estas ĉi labor'..."


Li ĵetis for pafilon, bajoneton
kaj senarmile staris en arme'
kaj senarmile ŝturmis drato-reton
kaj senarmile servis en tranĉe'
kaj vanis puno kaj ordon' de l' stabo,
la kapon ĉiam nee skuis li.
Obstine diris la vilaĝa knabo:
"Mi konas nur — dek leĝojn de la Di'..."

Perfido... Mortverdiktis la juĝisto
kaj kvin soldatoj tuj fortrenis lin...
Dum lasta marŝo pensis li pri Kristo
pri la biblia krista disciplin'...
Ŝtonkoraj kamaradoj... Pastro mankis...
nur ĉirpis kampa gril' tra l' monta mut'...
Ivaĉjo preĝis, Dion psalme dankis,
mildkore iris al la ekzekut'...

Dum ŝargis la soldatoj li subite
ekpalpis ŝarĝon de la panosak'...
En ĝi postrestos pano netuŝite,
patrinfarita pan' el hejma bak'...
Li prenis ĝin, karesis kun kompato...
eklarmis... Kiel peze en la man'!
Ivaĉjo ĝin etendis al soldato:
"Akceptu, frato! Estu via pan'..."



Izrael Lejzerowicz: Originala aŭ tradukita literaturo?

Okazas inter esperantistaj verkistoj tra la jardekoj argumentoj pri la kvalito, estetiko, enhavo, prioritatoj, kaj perspektivoj de Esperanta beletro. Unu debato temas pri la prioriteco de originala aŭ tradukita literaturo. Izrael Lejzerowicz kontribuis plurfoje en la paĝoj de Literatura Mondo en la 1930aj jaroj. Ĉi-teme, jen eseo lia el 1931:

Originala aŭ tradukita literaturo?” de Izrael Lejzerowicz

La argumento estas, ke tradukita literaturo prioritatas. Literaturo devas respeguli la socion al kiu lingvo estas alkroĉita, Mankas sufiĉa komuna internacia ĉiutaga kulturo por subteni altkvalitan Esperantan beletron. (Laŭ kunteksto, la problemo okazas ĉe prozliteraturo.) Problemo ne estas la artefariteco de la lingvo, sed la artefariteco de fikciaj konstruaĵoj en Esperanta beletro.

Vilmos Benczik diskutas Lejzerowicz kaj la problemon en eseo "Teoriaj Problemoj de la Esperanta Literaturo" (1978), en Studoj pri la Esperanta Literaturo (Takasago: La Kritikanto, 1980), p. 5-17.

Vilmos Benczik dise pri Sándor Szathmári

Mi relegas literaturkritikan esearon, Studoj pri la Esperanta Literaturo de Vilmos Benczik (Takasago: La Kritikanto, 1980). Preskaŭ ĉiuj eseoj antaŭe aperis. La eseo "Sándor Szathmári" aperis en novelaro Kain kaj Abel de Sándor Szathmári. Benczik mencias Szathmári ankaŭ en aliaj eseoj. Jen citaĵoj.

"Serĉante temojn iom karaterizajn por la Esperanta literaturo, oni povas trovi kun klaraj konturoj nur unu tian: ekzistas sufiĉe multaj verkoj utopiecaj, kiuj—kun la celo kritiki la malraciaĵojn de nia vivo—prezentas imagitajn regnojn. Estas aparte bedaŭrinde, ke la plimulto de tiaj verkoj ŝajnas iom tro naivaj, plataj. La eble sola escepto—Vojaĝo al Kazohinio de Sándor Szathmári—elstaras fakte ne kiel beletraĵo, sed kiel atendinde konsekvenca pensoĉeno."
—"Teoriaj Problemoj de la Esperanta Literaturo" (1978), p. 12 (el p. 5-17).
"La ĉefa direndo de la poemoj de Sadler estas ribelo kontraŭ la malnaturaj normoj de la civilizita socia vivo kaj la solo, kiu lasta estas nepra konsekvenco de tiu vivo. Tia ribelo ne estas nova en la Esperanta literaturo, la samon ni trovas ĉe Auld kaj Szathmári. Tamen, Sadler prezentas novan aspekton. Szathmári kvazaŭ eksplikas teorion kaj kun diabla rido tiras la konkludon el la nunaĵ normoj, kiujn oni ordinare ne kuraĝas tiri."
— "Pri la Poemaro de Victor Sadler" (1969), p. 131 (el p. 131-135).