2015-10-03

Sándor Szathmári plu (3)

Mi lastatempe aldonis miaretejen plurajn dokumentojn de kaj pri Sándor Szathmári kaj baldaŭ aldonos pluajn. Jen listo:

Perfekta Civitano = Kain kaj Abel + Maŝinmondo kaj Aliaj Noveloj. La originala bibliografio de Karl Pov estas iomete ampleksigita en la eodono de 1988, sed la kategorigo estas fuŝita. PDF-dosiero de la indikitaj eroj estas ligita al la koncerna retpaĝo, kie mi listigas la novajn bibliografierojn. Mi aldonis aŭ aldonos ilin ankaŭ al mia jam ampleksigita ĉefa bibliografio, kaj eventuale inkluzivos tie ĉiujn nefikciajn esperantaĵojn kaj ceterajn hungarlingvaĵojn:
Mi aldonos ankaŭ fotografaĵojn al mia retejo.

* * *

La komentoj “Pri la stilo de Maŝinmondo” de Giorgio Silfer estas interesaj, sed la argumento de Silfer disfalas, kaj la konkludo ne havas sencon.

Silfer atentigas pri la lertaj strukturo de la rakonto, la dialogado, kaj la lingvaĵo. Laŭ Silfer, la satira valoro de Maŝinmondo estas "eĉ pli profunda ol tiu de Vojaĝo al Kazohinio: la atenta leganto kaptas tie ĉi, ĉefe en la tria parto, la tutan filozofion de Szathmári, kun speciala rilato al la homo."

Silfer asertas, ke la kerno de la filozofio de Szathmári, troveblas en la deklaro: “Kio estas racio? La kredo, ke la ekstera mondo konformas al nia fantazio!” Kvankam Szathmári ne konsciis tion, Silfer trovas ligon inter al Schopenhauer, Pirandello, kaj Einstein--temas pri la subjektivismo, kiu kontraŭdiras la fundamentan objektivismon de Eŭropa kulturo. Nu, la argumento de Silfer estas nekohera kaj obskura ĝis nekompreneblo. Silfer ja aŭdacas fari grandajn komparojn, ankaŭ al Beckett, sed finfine tiom svage kaj senzorge, ke rezultas nur blufado.

 * * *

Bereczki traktas la vivon kaj verkistan karieron de Szathmári kaj lian receptadon en la hungara kaj Esperanta literaturoj. Cititaj estas esperantistoj Miche Duc-Goninaz kaj William Auld. En postparolo de hungarlingva eldono Maŝinmondo kaj aliaj fantaziaj rakontoj Dezsõ Keresztury diras:
La apero de ĉi tiu libro de Sándor Szathmári ĝustigas maljustaĵon. Ĝi ne nur prilumas longe ombritan parton de la tradicio de hungara sciencfikcia literaturo, sed, eĉ se kun iom da malfruo, honoras maljuste ignoritan verkiston. Ĝi konigas pruvon al la hungara publiko pri tio, kion la esperantistaj legantoj jam delonge sciis, nome, ke Sándor Szathmári ne estas "unulibra verkisto".
Szathmári ne ŝatis la etikedon "sciencfikcian". Laŭ Bereczki (1977) nur Karinthy and Babits estis seriozaj verkistoj kiuj verkis sciencfikiciaĵojn, kaj mankas sciencfikcia tradicio hungara.

Fonto de la jena diraĵo de Szathmárine estas menciita:
Mi rigardas lin mia spirita, anima patro. Li estis la unusola hungara verkisto, kiu ne rakontis, sed prezentis and kritikis la realaĵon. Li estis la unua homo, kiu tute komprenis la Kazohinion. (p. 104)
Bereczki detaligas trajtojn de la diversaj eldonoj de Kazohinio, kiujn mi ne memoras legi aliloke. El la cenzurita hungara eldono de 1941 estis forstrekitaj la priskribon de milito (buku) kaj la "tro seksa" interago de Gulivero kaj Zolema. La romano tamen furoris. La dua eldono aperis en 1946, nekripligita kaj ankaŭ kun du novaj ĉapitroj. Enestas klariga ĉapitro la evoluo de pensado estas dividitaj laŭ tri etapoj--de Swift, Madách, kaj Kazohinio. La tria eldono aperis en 1957 sen tiu ĉapitro "Kanto de la povra histriono". La Esperanta eldono de 1958 estas la sama afero kiel la tria hungara eldono. Kvara eldono aperis en 1972, sen aldono proponita de Szathmári sed malakceptita. (Bereczki ne klarigas.)

Bereczki pritraktas la socikritikon kaj satiradon de la romano--pri religio, profitavido, imperiismo, milito, ktp. La konceptoj kazoo kaj kazi kaj la trajtoj de la hinoj kaj behinoj estas klarigitaj. Szathmári severe kritikas ĉiujn fundamentajn trajtojn de la homaro, kun pesimisma konkludo.

Bereczki ne povas akcepti tiun konkludon. La homo ne estas senŝanĝa kaj fakte evoluis, kvankam la socia konscio subevoluis kompare al la teknika progreso. Szathmári tamen "bone vidis, ke la bazo de la homa ekzisto povas esti nur la kunlaboro."

No comments: