Robert Zend on Frigyes Karinthy / pri Karinthy (2)

See also my previous posts on Robert Zend and my new web page. / Rigardu ankaŭ miajn antaŭjn ĉi-rilatajn afiŝojn kaj mian retpaĝon pri Robert Zend:

Robert Zend (Hungarian-Canadian writer, 1929-1985): Dedications, Works, Links

*     *     *

"The title of this book is a tribute to Frederic Karinthy (1888 - 1938), great Hungarian writer, humorist and philosopher, my spiritual father. The quoted passage [following] comes from the poetic essay “The One and the Nothing” of his volume Who Asked You?"

SOURCE: Zend, Robert. From Zero to One, translated by Robert Zend and John Robert Colombo (Mission, BC: The Sono Nis Press, 1973), pp. [7-8].

"La titolo de ĉi tiu libro estas omaĝo al Frederiko Karinthy (1888 - 1938), eminenta hungara verkisto, humuristo kaj filozofo, mia spirita patro. La citita ĉerpaĵo [sube] devenas de la poezia eseo “La Unu(ec)o kaj la Nulo" el lia volumo Kiu demandis al vi?

   --  Robert Zend (trad. R. Dumain), el De Nulo al Unu (1973).

*     *     *

*

"I DEDICATE THIS BOOK to all my Ardôs (spiritual fathers and mothers):

"Johann Sebastian Bach, Béla Bartók, Ludwig van Beethoven, Lucian Blaga, William Blake, Jorge Luis Borges (photo on page 35), Pieter Bruegel, Giordano Bruno, Charlie Chaplin, Beatrice Corrigan, Maurits Cornelius Escher (whose ‘Drawing Hands’ inspired page 213), Dr. Northrop Frye, József Füsi, Márta Gergely, Jesu, Tibor Kardos, Frigyes Karinthy (photo on page 21), Leonardo da Vinci (portrait on page 98), Lucretius, Imre Madách (photo on page 40), René Magritte, Thomas Mann, Christian Morgenstern, Sándor Petöfi, Luigi Pirandello, Rainer Maria Rilke, August Rodin, Arthur Schopenhauer, Socrates, Panni Surányi, Jonathan Swift, Egerton Sykes, Immanuel Velikovsky, Mihály Vörösmarty, Richard Wagner, Sándor Weöres (photo on page 27), my father, Henrik (photo on page 85) and my mother Stephanie, etc.;"

SOURCE: Zend, Robert. Oāb, Book 1 & 2. Toronto: Exile Editions Ltd, 1983, 1985. [Book Two begins on downloadable PDF file p. 99.] Karinthy image: Book One, p. 21 (text also on that page) [PDF file: p. 22]. Dedication: Book Two, p. 212 [PDF file: p. 210].

"Mi dediĉas ĉi tiun libron al ĉiuj miaj Ardôs (spiritaj gepatroj) ... [listo sekvas]"

   --  Robert Zend (trad. R. Dumain), el Oāb (1983, 1985).

Supre estas desegnaĵo de Frigyes Karinthy; sur la sama paĝo en la libro (1-a volumo) troveblas teksto. La dediĉo devenas de la 2-a volumo. Atentu inter la spiritaj gepatroj Karinthy kaj Imre Madách, ankaŭ aliajn famajn hungarajn verkistojn, kaj aliajn verkistojn, komponistojn, artistojn, ktp. Mi aparte rimarkas William Blake, Jorge Luis Borges, Giordano Bruno, Charlie Chaplin, M. C. Escher, René Magritte, Rainer Maria Rilke, Jonathan Swift.

Kiel usonanoj diras: "jen mondo malgranda." Zend ekziliĝis el Hungario al Kanado en 1956, iĝis parto de la kanada literatura, kultura, kaj intelekta sfero kaj komencis verki ankaŭ anglalingve. Li vizitis kaj amikiĝis al Jorge Luis Borges. Li estis amiko de Marcel Marceau. Lin inspiris la hungara tradicio, aparte Madách kaj Karinthy (kiuj interesas min), ankaŭ artistoj kiuj ege min interesas--Blake, Escher, Magritte.

Ju pli mi esploras, des pli mi konvinkiĝas, ke la ŝlosila verkisto, kiun mi devas studi, estas Karinthy.

Imre Madách: La Tragedio de l’ Homo / The Tragedy of Man (12)

Mi daŭre serĉas komentarojn pri Imre Madách en Esperanto kaj literaturkritikajn verkojn en la angla. Mi aldonis al mia retejo eseon el Hungara Vivo:

Kompara analizo de tri tradukoj el La Tragedio de l’ Homo de Márton Fejes

La kompleta titolo estas: "Efektiviĝo de evolutendencoj de la beletra lingvo - laŭ analiza komparo de tri tradukoj el 'La Tragedio de l' Homo'." Temas pri komparo inter la traduko (1913-1914) de Géza Bárczi & la du tradukoj (1924, 1965) de Kálmán Kalocsay.

Plejparte mi esploras la interpretojn de la Tragedio kiuj aperis anglalingve. Kurioze, ŝajne la unua anglalingva tute libro pri Madách aperis en 1981. Mi lastatempe legis ĝin kaj enretigis la enhavtabelon kaj miajn paĝnotojn:

Imre Madách by Dieter P. Lotze: contents & notes

Lotze resumas la interpretajn vidpunktojn kaj disputojn pri La tragedio de l' homo ekde ĝia apero--optimismo k. pesimismo, idealismo k. materiismo, kristanismo k. ateismo, ktp. Troveblas truoj en ĉiuj argumentoj. Lotze mem tezas tri tavolojn de la dramo: tragedion de la individuo, tragedion de la historio, kaj la metafizikan skemon. Laŭ Lotze, integrigo de la tri tavoloj finfine pravigas kristanismon. Madách en fama rebatletero al János Erdélyi emfazas progreson, sed la evoluo de la historio rezultigas nihilismon. Tiun senelirejon savas nur la kristana perspektivo. (La kulmino de la argumento troveblas ĉe paĝo 103.) Nu, ĉu la verko mem kontraŭdiras la aserton de Madách? Ĉu la konkludo de Lotze kontraŭdiras lian antaŭan analizon de la ambigueco de la verko? Min ne konvinkas lia konkludo. Ŝajnas al mi, same je aliaj kritikintoj, ke la kontraŭpezoj egalas.

Sekvas tiun argumenton ĉapitroj pri la Faŭsta kaj la Romantika tradicioj. Diskutinte konatajn kaj eblajn influojn, Lotze analizas, tiel kiel Madách sekvas la Faŭstan heredaĵon kaj kiel li diverĝas kaj originalas, emfazante komparon al Goethe. Lotze nomas la verkon de Madách la kulminpunkton de la Romantikismo (paĝo 136). Ĉi tiu aserto rememorigas min pri aserto de Kalocsay.

Cetere, mi aldonis multon kaj reorganizis mian bibliografion, kiu entenas referencojn en la lingvoj angla, hungara, kaj Esperanto:

Futurology, Science Fiction, Utopia, and Alienation in the Work of Imre Madách, György Lukács, and Other Hungarian Writers: Select Bibliography

Dezső Keresztury pri Sándor Szathmári

Dezső Keresztury (1904-1996) estis hungara verkisto.


Rimarku rilaton de Keresztury al Szathmári, ekz.: 

“Sándor Szathmári kaj Lia Ĉefverko ‘Vojaĝo al Kazohinio’” de Maria Bereczki (1977), p. 105-6.

Bereczki citas el postparolo de Keresztury en la hungarlingva eldono Maŝinmondo kaj aliaj fantaziaj rakontoj. (Rim. ankaŭ mian afiŝon Sándor Szathmári plu (3).)

Eseo de Keresztury estis aldonita al la unua anglalingva eldono de Kazohinio de Corvina en 1975:

Postscript by Dezsõ Keresztury (p. 367-373)

Dezsõ Kosztolányi en Esperanto

Dezsõ Kosztolányi (1885-1936) estis grava hungara verkisto. (Rigardu ankaŭ la retpaĝon de RÁTKAI Árpád: ESPERANTALIOJ EN HUNGARIO kaj en kelkaj translimaj urboj.)

Oni jam tradukis lin en Esperanton en la Hungara Antologio de 1933:

Poezio (140-8):

El la »Lamentoj de kompatinda knabeto«
Kvieta pura poemo
Kio postrestis
Bato

Prozo:

Esti jam denove bonfaras (347)

... kaj en la Hungara Antologio de 1983 (198-212):

Kiel iu, falinta sur la rel' (Kálmán Kalocsay)
Nun mi revadas pri koloraj inkoj (Márton Fejes)
Karn' mi estas (Márton Fejes)
Mi ne povis kanti al vi... (Márton Fejes)
Rozkolora lampo (Kálmán Kalocsay)
Post via jar' kvardeka (Kálmán Kalocsay)
Aŭrora ebrio (Márton Fejes)
Aurelius (T. Kiss)
Bano (T. Vaskó)

Trovebla interrete estas:

Vojaĝbildo: Stokholmo de Dezsö KOSZTOLÁNYI, elhungarigis Ferenc SZILÁGYI, Norda Prismo, 57/5, p. 280.

Mi aparte ŝatas la subtilan punkton de la finaj versoj, kiuj cetere rememorigas min pri temo de aliaj hungaraj verkistoj (lingvo, socia fremdeco, izolo):

Silentas ĉiuj kaj ankaŭ mi silentas,
sed ĉi silentoj ne kuntuŝiĝos pare,
ĉar estas jene: silentas ili svede
kaj mi hungare.

Antaŭafiŝe troveblas poemo "Mi estas ĉiel" (trad. Ferenc Szilágyi).

Atentu ankaŭ la trakton de Kosztolányi en:

Rátkai, Árpád. "La beletra rondo de la revuo Nyugat kaj la Internacia Lingvo," Beletra Almanako, n-ro 8, junio 2010, p. 63-95.

Kosztolányi estis esperantisto kaj apoganto de la lingvo dum jardekoj. Rátkai kontraŭdiras la supozon de skeptikismo fare de Kosztolányi pri Esperanto kiel literatura lingvo cititan en la jena verko:

On the Death and Life of Languages de Claude Hagège

Oni trovas la saman deklaron kontraŭ artefaritaj lingvoj en:

Languages of Exile and Community in Dezső Kosztolányi's Esti Kornél Cycles by Adriana Varga

Ĉiuokaze, oni trovas en la verkaro de Kosztolányi oftan priokupadon flanke de hungaraj verkistoj pri la karaktero de la lingvo, komunikeblo kaj tradukeblo de signifoj.

Dezső Kosztolányi: "Mi estas ĉiel"

     Mi estas ĉiel

     Dezsö Kosztolányi

Mi estas ĉiel enregistradita,
min priregistris ĉiaspeca list’,
en ŝim-odora, griza oficejo
pri mi okupas sin la oficist’.

Ho dentknarigo, ho malhumiligo!
Mi vivas sen libero en karcer’,
ne estas mia eĉ la man’, eĉ kapo,
piedo; ĉio estas nur afer’.

Prefere vivus mi en la dezerto
aŭ putrus sub la ter’, sub morta pist’,
ĉar estas ĉiel mi registradita
kaj min prinotis ĉiaspeca list’.

---

El la hungara: Ferenc Szilágyi

Balázs Wacha: Szathmári, Satmari-aĵo

Balázs Wacha:

Szathmári, Satmari-aĵo

Reĝimojn oni povas ŝanĝadi kaj reformadi.
Homa, homara finaturoj restas kaj restos.
Nek Ŝandoron, nek Aleksandron povos iu ajn regajigi.
Mi rezignis kaj restas rezigninta.
Vi aliaj prezentadu kaj analizadu min, se vi volegas.

Mi dankus vin, vivunte.
Aŭ mi maldankus vin.
Vivante kiujn mi dankadis?.
Homa finaturo restas.
Sed luktu hom', se vi
firme fidas. Genaivuloj!

Robert Zend on identity / pri identeco

In a country
where everyone
is searching for
identity,
I am
an alien
for I'm already
identical.

            October 1, 1980

     -- Robert Zend (Hungarian-Canadian writer, 1929-1985), from Preface: Labels, in  Beyond Labels (Toronto: Hounslow Press, 1982), pp. 1-10.

En lando
kie ĉiu
serĉas
identecon,
estas mi
fremdulo
ĉar jam mi estas
identa.

            1 oktobro 1980

     -- Robert Zend (hungara-kanada verkisto), elangligis Ralph Dumain, el poemaro Preter Etikedoj

Robert Zend on Frigyes Karinthy / pri Karinthy

"Among the many Hungarian writers of that age, quite a few kept their integrity. There was one, especially, who wasn't willing to accept any label, either for himself or for others. His name was Frigyes Karinthy. He didn't identify with any group; he belonged nowhere, but this non-belonging meant for him an extremely strong belonging to Man, to Mankind, to Humanity. As a humorist, he was tremendously popular, but as a philosopher, he hardly had any followers then. Today, most Hungarians are enthusiastic about his profound ideas. He was (and remains) my spiritual father, the Master who first inspired me to feel, to think, to express myself, to be considerate, to have high ideals, to understand others as if they were me: in other words, to write. At least that's what it means for me to be a writer. (Of course, it means many other things too, but this is the foundation on which all those other things are built.)"

    -- Robert Zend (Hungarian-Canadian writer, 1929 - 1985), from the Preface: a Statement delivered Saturday, October 3, 1981, at the Panel Discussion on Exile, a Program of the International Writers' Congress, "The Writer and Human Rights," in aid of Amnesty International; in Beyond Labels (Toronto: Hounslow Press, 1982), pp. 1-10.

See also: Camille Martin, Robert Zend - Part 5. Hungarian Literary Roots: The Budapest Joke and Other Influences. Rogue Embryo: a blog about poetry, collage, photography, whatnot. February 9, 2014.

"Inter la multaj hungaraj verkistoj de tiu epoko, pluraj konservis sian honestecon. Estis unu, aparte, kiu ne akceptus ajnan etikedon, por si mem aŭ por aliaj. Lia nomo estis Frigyes Karinthy. Li ne identigis sin kun ajna grupo; li apartenis nenie, sed ĉi tiu ne-aparteno signifis por li fortegan apartenon al la Homo, al la Homaro, al Homeco. Kiel humuristo li estis ege populara, sed kiel filozofo li apenaŭ gajnis adeptojn. Aktuale la plejmulto da hungaroj estas entuziasma pri liaj profundaj ideoj. Li estis (kaj restas) mia spirita patro, la Majstro kiu estis la unua kiu inspiris min senti, pensi, esprimi min, esti konsiderema, teni altajn idealojn, kompreni aliajn kvazaŭ ili estus mi: alivorte, verki. Almenaŭ jen tio kio signifas por mi esti verkisto. (Kompreneble, tiu fako signifas plurajn aliajn aferojn, sed jen la bazo sur kio ĉio cetera estas konstruata.)"

    -- Robert Zend (hungara-kanada verkisto), elangligis Ralph Dumain

Legante Baudelaire (de Ain Kaalep, trad. Hilda Dresen)

    Legante Baudelaire
       de Ain KAALEP
 elestonigis Hilda DRESEN

Ĉu limojn havas poezia sfer'?
Prefere vi forĵetu ĉi esploron,
ĉar certe vanan farus vi laboron,
kelksfere plene regas la liber'.

Ni kion scias pri malver' kaj ver'?
Okazas, ke por kaŝi la doloron
poet' forĵeti devas sian koron:
malica, trista ŝajnas Baudelaire.

La brilajn versojn vi teruraj trovas,
instinkte for la libron de vi ŝovas,
ĝi ne konformas al la simpla sent' —

sed tamen ĝuas vi la majstran servon ...
Perceptas vi la disŝiritajn nervojn
kaj koron larman, plenan je turment'.

(Unue aperis en La nica literatura revuo 7/3 (n-ro 39) p. 106.)

Tre interesa, bone farita poemo, ĉu ne?

Notu ankaŭ:

Hando Runnel - Translations | Estonian Literature

... kiu listigas tradukon Estona soveta poezio tradukita de Hilda Dresen (Eesti Raamat, 1977) kun listo de poetoj.

Hilda Dresen - Vikipedio

Hilda Dresen (Originala Literaturo Esperanta - OLE)

Chloe Yelena Miller, William Blake, Esperanto: time & language

I stumbled across this interesting blog post:

Chloe Yelena Miller and the Past, Present, and Future 

The subject is the manipulation of verb tenses and thus time in poems. Two examples are given and analyzed. The first is William Blake's poem "The Tyger." The second is a poem by contemporary poet Chloe Yelena Miller, from her chapbook Unrest. (The poem is also reproduced by the blogger The Dressing at 2013 DC Shorts: Women Working without Words, but now back to the first blog post mentioned.)

Here is Miller's poem, followed by Kenneth Ronkowitz's commentary.

    No Infinitive
 
We met in Esperanto, declared:                   Mi amas vin.

Which means (in case I forget):                    I love you.

We swam in the Sardinian sea, the water as blank
as your conjugations. I wear one piece of my two piece:
topless.

I will, first person future,
label these photos in our language
without a national body. The word
for our actions is not a noun.

Gender neutral, were we
heterosexual? The flexible
syntax translucent, nudity's definition.

I could pronounce (phonetics):                     You.

There were rules: The accent
is always on the next to last syllable.

It was carnival, a meatless (almost meaty) masked
party. Lent followed, we gave up
each other (reflexively).

The commentary:

I like it right off that they met in Esperanto. Not a place, but a language, and a word that translates as "one who hopes." We could follow the thread of Esperanto's three tenses and three moods. Maybe your poem can work with the poetic and non-English jussive mood that is used for wishes and commands.

And her poem ends "reflexively" - a form that cause problems for English speakers learning a new language since this feature is practically absent in English. The literal reflexive means the agent is simultaneously the patient. That's grammar class talk meaning we do it to ourselves. How poetic is the reflexive: to enjoy oneself, hurt oneself, kill oneself, convince, deny or to encourage oneself.

Julio Baghy: poemoj de socia protesto

Antaŭ eble 40 jaroj mi havigis de Julius Balbin lian eseon The Secret Malady of Esperanto Poetry [La sekreta malsano de la esperanta poezio, 1973], en kiu li akuzas nia poezian tradicion pri eskapismo el seriozaj epokaj problemoj al senpolitika romantikismo. Nu, tiutempe mi pensis ke ĝi estas limigata laŭ formo kaj enhavo, super ĉio per supraĵeco se ne senpolitikeco. Kvankam Balbin prave kritikis malavangardajn tendencojn, li tamen tro simpligis la historion.

(Rimarku, ke Russ Williams tradukis la eseon de Balbin Esperanten, kaj mi tradukis mian propran postnoton, kaj la tuto kaj rilataj eseoj aperis en Beletra Almanako, N-ro 13, Februaro 2012 (6-a jaro).)

Mi lastatempe ekzamenis mian ekzempleron de la 2-a volumo de Arĝenta Duopo: Jubilea Libro pri Julio Baghy — Kolomano Kalocsay (Budapest: Literatura Mondo, 1937). Preparante retpaĝon de la enhavtabelo, mi aldonis retligojn al poemoj troveblaj interrete. Mi enretigis al propra retejo poemojn ne interrete trovitajn. Do jen tiuj poemoj miareteje:

“Ho, Prospero” de Julio Baghy
‘Ribela Demando’, ‘Ĉiutaga Ĝemo’, ‘Krozado’ de Julio Baghy

Ĉi tiuj ne estas eskapecaj poemoj; ilin konsistigas akraj kritikoj de hipokrita patriotismo, naciismo, militismo, ekspluatado, mizero, kaj malespero pro sociaj kondiĉoj. La plej akre efika el ĉi tiuj estas la jena, kiun Baghy povus verki hieraŭ rilate al Usono nuna:

RIBELA DEMANDO

Mi batalis, sangis en la unua vico
kaj vivforgese sturmis por la glora venk’;
nun, kriplul’ senhejma, tremas mi pro l’ polico
kaj maĉas sekan panon sur la strata benk’.

»Cion por patruj’!« — postulis la reĝordono
kaj tuj mi donis ĉion sen demanda vort’ ...
Kion donis vi, fiera sinjor’ de l’ domo
ĵus forpelinta min de via hejma pord’?