2017-11-28

Mihály Babits (1883-1941), hungara verkisto

Antaŭ du tagoj la blogo Esperanto-vivo prezentis afiŝon pri la hungara verkisto Mihály Babits, eminentulo en la literatura movado/revuo Nyugat.

Jen interesa ero de la afiŝo:
Pri la forta influo de Babits sur Kalocsay (en la arto de tradukado, sed ankaŭ en la originala versfarado) parolas amplekse la “Historio de la Esperanta literaturo” de Carlo Minnaja kaj Giorgio Silfer, LF-Koop 2015, aparte ĉe p. 122-127.
Ankaŭ mia retpaĝo estas menciita:

Mitologio” de Mihály Babits, tradukis Ludwig Totsche (Lajos Tárkony)

Aliaj tradukoj de verkoj de Babits troveblas miareteje:

Leib Malach 27 November 1894 - 18 June 1936


I was surprised to find a tribute to Yiddish writer Leib Malach (originally Leib Salzman = Lejb Zalcman), posted on his birthday on Yiddishkeit's web site. It begins:
Leib Salzman (Lejb Zalcman), better known by his adopted name Leib Malach, was born November 27, 1894 in Zwoleń, Radom Gubernia. He moved as a teenager to Warsaw and worked at a variety of odd jobs there. Taken under the wing of the Yiddishist writer H.D. Nomberg, his writing began appearing in the Warsaw press.

He left Poland in 1922, settling and writing for the most part in Argentina, but traveled the world posting dispatches from his travels in the Yiddish press. He died suddenly after an operation in Paris on June 18, 1936.
None of Malach's works have ever been translated into English, except for one fragment of a notorious play. I learned of him via a 1939 Esperanto translation of his last play Mississippi (1936). I documented Misisipi on this blog and digitized a small part of the publication on my web site. But Yiddishkeit found this publication in the UCLA library and posted the image on the cover with its tribute and a caption:


"Malach's final and most performed play was Mississippi (cover of Esperanto translation shown here), which dealt with the 1931 Scottsboro trial. The play was written for Mikhl Weichert's Yung Teater in Warsaw, known for staging contemporary events like the trial of Sacco and Vanzetti."

And here is the original Yiddish play, in various formats: לייב מלאך

On the lower half of the tribute page is the following text, facing Phil Ochs' recording of his famous anti-racist song "Here's to the State of Mississippi":
In honor of Leib Malach’s most famous play, Mississippi, written in the immediate aftermath of the Scottsboro trial, listen to a song from Phil Ochs, written 30 years after the play’s Warsaw production. Here, Ochs brings the theme of justice denied in Mississippi up to 1965.
The slide show also features:
"Amol, Amol" (Once, Once)”: The cover of Malach’s epic poem "Amol, Amol," published in Warsaw, shortly before his emigration. Malach was a successful writer in a number of different genres.

From Spain to Holland: One of Malach’s many travel dispatches, this posthumously-published 1937 book describes Spain on the brink of civil war, fascist Germany, the leftist resistance in Vienna, and other travels throughout Western Europe.
Incidentally, the punchline to Phil Ochs' "Here's to the State of Misssippi" is "Mississippi find yourself another country to be part of."

2017-11-27

Mikronoveloj (1)

Liven Dek atentigas pri nova kategorio en la Belartaj Konkursoj: mikronoveloj. Li kaj tradukas kaj verkas originalajn mikronovelojn. Jen lia libro da originaloj:

Ne ekzistas verdaj steloj (60 mikronoveloj kun suplemento) de Liven Dek (Miguel Gutiérrez Adúriz). Novjorko: Mondial, 2012.

Jam delonge eminentas la hungara verkisto István Örkény. Oni trovos kelkajn samspecaĵojn en Hungara Antologio (1983). Komencu per:

Uz-instrukcio al la “Unuminutaj noveloj” de István Örkény, trad. Lajos Tárkony.

Estas tuta volumo da tiaj noveletoj en Esperanto:

Unuminutaj noveloj de István ÖRKÉNY, red. István ERTL. Berkeley, CA: Bero, 1994.

Eldoniĝis tri volumoj da mikronoveloj el Ĉinio, kaj unu el Japanio:

Mikronoveloj de Sin'iti Hosi de Sin'iti HOSI, trad. Kikunobu MATUBA. Tokio: Libroteko, 1983.

Cetere, ekzistas dise en la Interreto multaj mikronoveloj, eĉ volumo:

Malgranda stacidomo kaj aliaj mikronoveloj, el la ĉina trad. Miaohui.

Estas pluraj terminoj sub kiuj aperas ĉi tiu ĝenro. En Esperanto, la koncernaj vortoj estas: mikrofikcio, mikronovelo, mikrorakonto, minirakonto.

Mi jam serĉis ĉiujn. Por plua esplorado interrete, per Google serĉu laŭ la vorto ‘mikronovelo’.

Vi trovos ĉiujn menciitajn informojn kaj pluajn ĉe mia retpaĝo kie aperas:

Maksimanlibro de la minirakonto de Luis Britto García, trad. Jorge C. Mosonyi, el Venezuela Stelo [Organo de Venezuela Esperanto-Asocio], 33-a Jaro = N. 77 = 2-a Semestro 2005.

Ĉi tiu estas tre amuza "manlibro" kiu, plena da paradoksaj esprimoj, laŭdas la trajtaron, potencon, kaj potencialon de mikrofikcio, do jen bonega enkonduko al la temo.

Mikrofikcio troveblas en multaj lingvoj. Ĝi estas elstara ĝenro ekzemple en la hispana (en Latinameriko) kaj la ĉina. Troveblas multo ankaŭ en la angla, kaj ankaŭ la koncerna literaturkritiko.

La esenco de la ĝenro estas pripensinda. Ŝajnas, ke por esti efikeca, ĝi devas esti baze prozo, eĉ kun aliaj trajtoj. Poemo ankaŭ densigas tekston, sed la fakto, ke temas pri rakonto provizata per minimumaj detaloj kiuj implicas tutan bildon kiun la leganto devas mem plenigi, estigas la potencon de ĉi-speca teksto. Unuavide ĝi eble ŝajnas simpla, sed, simile al verki aforismon, oni devas intense cerbumi por verki mikronovelon. Studante ĉi tiun ĝenron, oni konstatos kaj plu pripensos la trajtojn kaj esprimrimedojn de ĉiaspecaj literaturaj tekstoj.

2017-11-26

Italo Calvino en Esperanto

Mi dum jardekoj familiaras pri la verkaro de Jorge Luis Borges, sed itala verkisto inspirita de Borges estas nova sperto por mi. Temas pri Italo Calvino (1923-1985). Malfacilas priskribi la strukturon de liaj fikciaĵoj; multajn oni nomus postmodernismaj aŭ metafikciaj.

Nu, mi kaptis la okazon por libroklubo legi la romanon Se una notte d'inverno un viaggiatoren (1979) en anglalingva traduko, If on a winter's night a traveler (1981) [= Se en vintra nokto vojaĝanto]. Ĝi estas unika, genia verko, ankaŭ malsimila kompare al la strukturoj de rakontoj de Borges. La ĉefrolulo estas Vi, la leganto, kaj la ĉefa temo estas la karaktero de legado; aldone, la eskapema rilato de la aŭtoro kun la teksto kun la eldonejoj kaj reproduktado de libroj kun Vi kaj aliaj legantoj kiel interpretantoj. Sed ĉi tio ne estas teda, gurdita avangardaĵo. Kiel leg-aventuro ĝi legiĝas kiel detektivromano.

La romano komenciĝas. Vi tenas en la manoj ĵus eldonitan romanon de Italo Calvino kun titolo Se en vintra nokto vojaĝanto. Vi legas detale kiel vi tenas la libron kaj poziciigas vin prepare al komenco legi. Vi konstatas, ke via ekzemplero estas fuŝaĵo: nur komenca parto de la teksto de Calvino estas ene; iel miksiĝis en via ekzemplero komenco de alia romano de alia, fremdlanda aŭtoro, kaj pri la originala lingvo vi malcertas; eble ĝi estas pola: Ekster la urbo Malbork de Tazio Bazakbal. Do vi revizitas la librovendejon kun via fuŝita ekzemplero, kaj tie vi renkontas Legantinon, Ludmilla, kiu spertas la saman problemon. Vi gajnas ŝian telefonnumeron. Ŝi estas voranto de romanoj, unu post alia. Kiam vi telefonas, vi atingas ne ŝin, sed ŝian fratinon Lotaria, kiu estas profesoro pri literaturo kiun interesas klasifikado kaj teoriumado sed ne verkojn mem, tute male ol ŝia fratino.

Nu, la ĉaso daŭras. Vi la leganto serĉas kompletajn tekstojn de romanfragmento post fragmento kiujn vi trovas en via serĉado tra dek diversaj romanoj de diversaj ĝenroj de diversaj aŭtoroj en diversaj landoj tradukitaj eble fraŭde de nefidinda tradukisto. Sed ĉiupaŝe via serĉado frustriĝas. Vi serĉas Ludmilla ankaŭ pro amora intereso. Kaj fine .....

La necerteco de rilatoj inter verkoj kaj diversaj kaj diverstipaj roluloj pri verkado, tradukado, eldonado, disdonado, cenzurado, interpretado pensigas ankaŭ pri la komprenrilatoj inter homoj. La komplekseco kaj lerteco de la konstruo de ĉi tiu romano superas ajnan ne-beletran postmodernisman teorian traktaĵon.

Nu, poste mi faris pluan esploron anglalingve, do .....

Italo Calvino: A Select Bibliography

Do kio en Esperanto? Bonŝance estas afiŝo de Antonio De Salvo je 19 Septembro 2017 ĉe blogo Esperanto-vivo:

Italo Calvino

Troveblas tie informoj pri tradukoj de Calvino en Esperanto, ankaŭ la rakonto Apologo sull’onestà nel paese dei corrotti = Apologo pri honesteco en la lando de koruptitoj en la itala kaj en Esperanto.

2017-11-03

Fjodor Dostojevskij en Esperanto (1)

1. Tradukoj haveblaj en la Interreto 

En la literatura retejo de Don Harlow:

Knabo ĉe Krista Abio de Fjodor DOSTOJEVSKIJ, elrusigis Aleksander KORĴENKOV
Rusa literaturo en Esperanto en La Ondo de Esperanto:
Fjodor Dostojevskij (Фёдор Достоевский):
Blankaj noktoj, tradukis Grigorij Arosev. Kaliningrado: Sezonoj, 2010. 50 p.
Krimo kaj puno: Parto 1. Ĉapitro 7. Tradukis A. Parfentjev (Sezonoj, 1993)
Noticoj el la kelo: Komenco. Tradukis A. Korĵenkov (LOdE-93)
Misfortuna historio. Tradukis A. Birjulin (Blankaj noktoj. Sezonoj, 2002)
La taglibro de verkisto: Enkonduko. Tradukis A. Korĵenkov (LOdE-55)
La taglibro de verkisto: Centjarulino. Tradukis A. Korĵenkov (LOdE-57)
La taglibro de verkisto: Iom pri la mensogado. Tradukis A. Korĵenkov (LOdE-73)
La taglibro de verkisto: Kampulo Marej. Tradukis A. Korĵenkov (LOdE-102)
La taglibro de verkisto: Knabo ĉe Krista abio. Tradukis A. Korĵenkov (LOdE-111)
La taglibro de verkisto: Paradoksisto. Tradukis A. Korĵenkov (LOdE-84)

Pri Dostojevskij:
Korženkov, Aleksandr V. Fjodor Dostojevskij en Esperanto [prelegoteksto]. Kaliningrado: Sezonoj, 2005. Bit-eldono, 2011.
2. En la Österreichische Nationalbibliothek:
De Dostojevskij:
Elektitaj verkoj de Dostojevskij en Esperanto. 1. Blankaj noktoj. Kaliningrad: Sezonoj, 2002.

La fratoj de Karamazov, trad. J. Jovlev, Ivanovo, 1966.

Krimo kaj puno: romano en ses partoj kun epilogo, trad. Andrej Parfentjev. Jekaterinburg: Sezonoj, 1993.
En Ido:
Dostojevskij, Fjodor. La inferno. Berlin: Ido-Centrale (Hermann Jacob), ĉ. 1930.

2017-11-01

James Joyce & Esperanto (3): Uliso (Ulysses)

Jen nun ĉe mia retejo:
Mi aldonis miajn anglalingvajn notojn. La traduko konsistas el du ĉerpaĵoj el la unua epizodo de Uliso (Ulysses):

(1) de la komenco de la romano ĝis:
— Rigardu vin, li diris, terura bardo.
[—Look at yourself, he said, you dreadful bard.]
(2) Iom poste en la epoizodo, la traduko, redaŭras ekde:
La pordon ombris eniranta formo.
[The doorway was darkened by an entering form.]
... kaj finiĝas jene:
—Ni ŝuldos du pencojn, li diris.
[—We’ll owe twopence, he said.]
Mi plu komentas, ke mi ne ŝatas ‘skrotstreĉa maro’ kiel tradukon de ‘scrotumtightening sea’. Mi preferas ‘skrot(o)prema’ or ‘skrotstriktiga’. Ambaŭ alternativoj taŭgas kaj sonas bonaj.

Do nun mankas al mi nur unu traduko el Joyce menciita en mia malampleksa bibliografio da verkoj de kaj pri Joyce en Esperanto:

“La mortintoj” ("The dead,” trad. Alec Venture, en Angla Antologio 2, red. Albert Goodheir (London: Esperanto Association of Britain, 1987), p. 370-409. 40 paĝoj, ho ve!


Percy Bysshe Shelley en Esperanto

Lastatempe mi enretigis:
  • Kanto” (A Song), de Percy Bysshe Shelley, trad. Lajos Tárkony
  • La indiana serenado” (The Indian Serenade) de Percy Bysshe Shelley, trad. K. Kalocsay
Ambaŭ tradukoj aperis en Angla Antologio 2. “Kanto” aperis ankaŭ en Eterna bukedo: poemoj el dudekdu lingvoj.

Aliaj tradukoj el Shelley troveblas miareteje:
Se vi havas aŭ scias aliajn tradukojn de verkoj de Shelley, bonvolu informi min.

Rimarku ankaŭ la strangan sintenon pri Shelley en la jena poemo:

"Gvidilo tra la Angla Poezio" de William Auld

Kazohinia reviewed in English in 1948!

Jen anglalingvaj recenzo + anonco jam en 1948, pri la hungara eldono de Kazohinia en 1946:

Tracking down references to Sándor Szathmári's work in English is no small task, and they are not plentiful. No English translation was published until 1975, though of course those conversant with the Hungarian or Esperanto version could have written about Voyage to Kazohinia in English.  The second Hungarian edition appeared in 1946, immediately after the war, finally in an uncensored edition. I was surprised to find it reviewed in a prominent English-language review journal, already in 1948!

The reviewer reports that the novel is a best-seller in Hungary, suggesting that the nation is soul-sick. He credits the novel with originality and points out a few of its features, but in the end doesn't seem to have really understood it.

Zamenhof interview: Esperanto & Jewish Ideals

Now on my web site:

Esperanto and Jewish Ideals,” Interview for the Jewish Chronicle with Dr. Zamenhof, The Jewish Chronicle, September 6, 1907, pp. 16-18. Note also the advertisement for "kakao" (cocoa).

With Zamenhof’s translation of ‘La Gaja Migranto’ (published in Fundamenta Krestomatio de la Lingvo Esperanto, 1903), mentioned in the interview.

This interview was translated into Esperanto and published in two parts. Note that R. I. [ = Isidore?] Harris is given as the interviewer:
Intervjuo kun d-ro Zamenhof de R. I. HARRIS, elangligis N. Z. MAIMON, La nica literatura revuo 6/3 (n-ro 33), Januaro-Februaro 1961, p. 82-89.
Intervjuo kun d-ro Zamenhof (fino) de R. I. HARRIS, elangligis N. Z. MAIMON, La nica literatura revuo 6/4 (n-ro 34), Marto-Aprilo 1961, p. 121-127.
Here I noticed interesting details about Zamenhof's thoughts on the Jewish question that I don't recall from other statements. For example, when he describes his attempt to create a new Judaism for the 20th century, he makes two curious assertions: (1) he almost blames his fellow Jews for isolating themselves within the nations in which they find themselves, but (2) he rejects Reform Judaism for excessive accommodation to the gentiles, who don't accept Jews anyway, Zamenhof thus abjures assimilationism as lacking self-respect. His project of Hilelismo (Hillelism, which later morphed into Homaranismo, no longer Jewish-specific and somewhat akin to Ethical Culture) was meant to reject an obsolete territorial (and superstitious) traditional conception of Judaism and modernize it to reflect the ethical ideal (of which monotheism is a part) incorporated in it.

Zamenhof's conception of the causes and cure of ethnic conflict betray an incredible lack of political sophistication. This can be seen most clearly in his paper “International Language” presented to the First Universal Races Congress in 1911. Denying economic causes for national conflict, Zamenhof curiously argues:
Can we say, for instance, that so many millions of poor Russians hate the millions of poor Chinese on economic grounds, when they shed their blood so willingly to defend their Russian oppressors against the attacks of foreigners? Assuredly not, for the Russian soldier knows very well, when he kills a Chinese soldier, that the man would never do him as much harm as the "mailed fist" of his own compatriots. It is not economic causes that give rise to national hatreds.
There is a glimpse of political consciousness in the reference to a group's own oppressors, which immediately disappears. His entire argument is abstract. While correctly denying intrinsic, ineluctable differences between peoples at the basis of animosity, Zamenhof exhibits not an ounce of political or historical consciousness in understanding how these problems came to be or what drives them. What he does show in his various statements is his intimate familiarity with Eastern Europe and the dilemma of Jews in this hostile environment.

This interview in English is invaluable, as the most extensive documentation of Zamenhof's engagement with the Jewish question, outside of his writings in Russian, is in Esperanto. But again, his political cluelessness comes to the forefront.

Zamenhof, soberly and with absolutely no self-aggrandizement, proposed the most far-reaching ambitious projects, all of which failed except for Esperanto, which succeeded in creating an international community of speakers that has survived 130 years, including the century following Zamenhof's death. Zamenhof projected into the future on a grand scale, from the vantage point of a provincial Eastern European Jew chafing at the ghettoization and discrimination that he suffered.