2009-12-13

L.L. Zamenhof's 150th birthday

Ludwig Lazarus Zamenhof (1859-1917), is best known as creator of the Esperanto language. December 15 marks the 150th anniversary of his birth. Tonight I will get to meet his great-granddaughter, whose very existence is a near miracle.

I will broach the subject by enumerating three recent bibliographies/web guides I've compiled. Incidentally, I've learned, not much to my surprise though indeed to my disgust, that I can't bring up the subject of Jews in any context without being immediately assaulted by bigots. These additional bibliographies reveal more of the extent of my interests.

My first bibliography:

Marxism & the Jewish Question: Selected Bibliography
http://www.autodidactproject.org/bib/jews-marxism.html

This material is testing ground for a number of projects. Not only in terms of overt politics, but conceptually, how was historical materialism sufficiently evolved or not at any given stage or within any given tendency to explain exactly what bound the Jewish people--specifically of Europe (and more specifically of Eastern Europe, where conditions were worst)--as a people? Could historical materialism adequately encompass culture, and conversely, what did the culturalists leave out in their conceptualization of their situation?

On the plane of overt politics, one will find an emphasis here on the conceptions and policies of the Bolsheviks as compared to the Jewish Bundists (on which there is a thought-provoking new book out).

This is, however, only a portion of the elements needed for a full analysis. The late 19th century and early 20th century were filled with schemes of religious, cultural, linguistic, and political reform and radicalism. There were currents not only of socialism and Marxism, but of assimilationism, Zionism, cultural autonomism, liberalism, Haskalah (the Jewish Enlightenment)--formulated and argued by Jewish intellectuals, all involving different conceptions of the nature of the past and contemporaneous communities of European Jews and prospects and programs for their future. I attempted to cover as many of these currents as I could in my second bibliography:

L. L. Zamenhof & the Cultural, Religious, Professional & Political Context of 19th-20th Century Eastern European Jewish Intellectuals:
Selected Bibliography
http://autodidactproject.org/bib/jews-19thcent.html

Juxtaposing these two bibliographies suggests the extensiveness and complexity of the ideological ferment of the time, a topic which stands on its own, though the intellectually vacuous, ideologically degenerate, and juvenile politics of the present would gain some perspective from a study of this past.

Finally, all of this is related to a specific project. December 15 will mark the 150th birthday of the creator of the Esperanto language, L. L. Zamenhof, a product of this ferment. Tonight I will have the opportunity to meet Zamenhof's great-granddaughter, itself a remarkable occasion, all the more amazing because all of Zamenhof's children were murdered by the Nazis, and his grandson, a child at the time, escaped their clutches twice by a hairsbreadth (once under the protection of a Catholic priest), to eventually produce two daughters. Though Zamenhof is known mostly for the creation of Esperanto, underlying that project was a more general program of cultural and religious reform, all stemming from Zamenhof's preoccupation with the Jewish question.

Traumatized by the pogroms of 1881, Zamenhof, still a medical student, joined the early Zionist movement and embroiled himself in its debates. At the time various options--all utopian--were considered. Zamenhof opposed establishing settlements in the territory that is now Israel, and favored settlement in America. Ultimately he rejected Zionism altogether, and argued vigorously for years afterward that the project of settling in the Middle East would be either impracticable or disastrous. Another project involved the reform and standardization of Yiddish. (Zamenhof was born in the same year as Sholem Aleichem.) He gave up on that as well. In 1887 he published his first book outlining the basics of Esperanto. As the Esperanto movement took off internationally, he published two treatises in Russian under a pseudonym, in 1901, outlining a program for religious reform and a doctrine called "Hilelismo", inspired by Rabbi Hillel's famous aphorism concerning the golden rule as the essence of religion. Here the influence of Enlightenment thought (Haskalah) is evident, as Zamenhof rejects ancient superstitions and outmoded practices. However, Zamenhof's arguments were even more trenchant. Not only does he demolish the case for Zionism in every way possible, but he engages in a merciless demystification of the Jewish people, questioning the continuity that allegedly connects the Jewish people of today with their ancient homeland, and even questions the basis of their commonality across different nations and regions in the present.

Zamenhof enquires as to what binds peoples together in general, and in the case of Jews in particular. He settles on language and religion as the two shaping principles of peoplehood. This is the very obverse of historical materialism, as Zamenhof completely ignores material factors and concentrates all of his attention on cultural issues (I suppose what is now called by some "imagined communities"). Zamenhof rejects nationalism and in particular nationalistic religion. But curiously, he also pooh-poohs the culturalist Yiddishist option, which would be the logical choice for secularists who reject assimilation (as did Zamenhof). Yiddish is now just a "jargon" in his eyes; Hebrew is not (in 1901) a living language, and the Jews are a "pseudo-people", martyring themselves for a faith they can no longer believe in, and immersed in a nostalgia for a lost civilization with which they no longer have a substantial connection. Hence, a radical cultural reform is necessary, with a radically reformed religion for modern times, sustaining a connection between the intellectuals and the masses, aiming to create a modern, "neutrally-human" people for a cosmopolitan world. By this time Zamenhof sees Esperanto as the binding language, not a reformed Yiddish.

These ideas got Zamenhof into hot water with all parties concerned, both in Jewish circles and in the Esperanto movement, now internationally established, with its center of gravity having shifted from Eastern Europe to France. Within a few years his project underwent another transformation, and "Hilelismo" for the Jews was generalized to "Homaranismo" for everyone. ("Homaranismo" is not literally translatable but means being a member of the human family). Homaranismo bears similarities to Ethical Culture or Unitarianism, but has its own spin, intended as a mediator between inherited traditions and modern secularized consciousness, and between members of different religious traditions. While Esperanto thrived, Homaranismo sank like a stone. Zamenhof's prospective for either the Jews or of all of humanity based on linguistic and religious reform belongs to an alternative history, a timeline in a parallel universe for a strategy that had no chance in this one.

Zamenhof attempted a few other types of public interventions, a contribution to the Universal Races Congress of 1911, and a call to diplomats in 1915, proposing what nations should look like after the war. Zamenhof died in 1917.

There is a postscript to this story. Following the war, a separate workers' Esperanto movement sprang up and remained vigorous, until it was largely killed off by Hitler and Stalin. There arose within it two major factions--the anarchists/anationalists and the Soviets and their supporters. Zamenhof's idealist notions of society were criticized by Soviet Esperantists using the analytical tools provided by Soviet Marxism. They did not, however, wrestle with the Jewish question or delve into Zamenhof's specific arguments with respect to it. In any case, Zamenhof's Jewish origin was such a sensitive topic up to that time that scholars only delved into it substantively decades later.

Thus my third bibliography:

Zamenhof & Zamenhof Studies Web Guide (Zamenhof kaj Zamenhofologio)
http://autodidactproject.org/bib/zamenhofologio.html

Only a smattering of documents listed are in English, but some do tell this story, particularly in the sections on Hilelismo/Homaranismo & Jewish affairs.

Pursuing any portion of the intellectual terrain mapped out by these three bibliographies/web guides can be related to a number of conceptual issues.

___________________________________

“Scholars of Wisdom have no rest in this world or in the world to come.” -- Talmud

2009-12-12

William Blake: Moto por la Kanzonoj de Naivo kaj de Sperto

Antaŭ du semajnoj, kiam mi finlaboris mian tradukon de “Plenas via pelv’ da semo” [Thou hast a lap full of seed] de William Blake (kiun mi finis je la naskiĝtago de Blake, la 28-an de novembro), mi ankaŭ prilaboris tradukon de la jena poemo de Blake, ankaŭ neniam de li publikigita. Ĝi montras la saman spiriton de la alia menciita poemo kaj de la Kanzonoj el Sperto ĝenerale: skeptika esploro sub ŝajnoj pri homa naturo, motivita de ideo kiu priokupis Blake kaj kiun li iam esprimis jene, ke "innocence" (senkulpeco, naivo, pureco, senmakuleco--malfacile tradukebla) ne povas travivi naive kaj senscie, sed "oni devas puron organizi" ("Innocence must be organiz'd"), t.e. navigi la kontraŭdirojn kaj danĝerojn de la reala vivo, afero kiu postulas asimilon de cinika kompreno de homaj karaktero kaj institucioj.


Moto por la Kanzonoj de Naivo kaj de Sperto

de William Blake
el la Notlibro de 1793
tradukis Ralph Dumain

Bonulojn logas homperceptoj;
Ili per si mem ne pensas;
Ĝis Spert’ instruos kapti, kaĝe
Elfojn kaj feinojn, saĝe.

Sekvas grunt’ de la fripon’
Kaj hipokrita hurlo;
El amikoj malkaŝiĝas la intrigo,
Kaj distingiĝas aglo de la strigo.

2009.12.12



The Good are attracted by Mens perceptions
And Think not for themselves
Till Experience teaches them to catch
And to cage the Fairies & Elves

And then the Knave begins to snarl
And the Hypocrite to howl
And all his good Friends shew their private ends
And the Eagle is known from the Owl

Fascimile:
The Notebook of William Blake - Folio N101 and N100

2009-11-10

Borges en Esperanto (7)

Mi elfosis el mia arkivo kaj enretigis la jenajn verkojn de Jorge Luis Borges:

Hajkoj kaj Tankaoj, tradukis Carlos A. Castrillón

"La Sudo", tradukis Enio Hugo Garrote
La jena traduko aperis en la libro La Sekreta Miraklo de Jorge Luis Borges (Kaliningrado: Sezonoj, 2008):
La Viro ĉe la Sojlo, tradukis Liven Dek
Kaj aŭskultu la podkaston:
Kaliningrada Esperanto-Podkasto, n-ro 15
Notu denove la podkaston de "Emma Zunz":
Kaliningrada Esperanto-Podkasto, n-ro 12

2009-10-13

Ĉu Judismo aŭ Daoismo?

Born to Kvetch: Yiddish Language and Culture in All of Its Moods [Naskite por Plendaĉi: Jida Lingvo kaj Kulturo en Ĉiaj Humoroj] de Michael Wex elstaras sur la bretoj de usonaj librovendejoj. La titolo estas nerezistebla. Mi ne scias ĝuste kial, kvankam mi povas diveni, kial la temo de plendaĉado estas tiel forte ligata kun judeco, fakte elstara temo en amaskulturo. Kompreneble, estas multaj libroj, gazetoj, ktp. kiuj dependas de diversaj stereotipaĵoj por komikaj celoj. Ekz.:

David M. Bader, Zen Judaism: For You, A Little Enlightenment [Zen-Judismo: Por Vi, Iomete da Enlumiĝo]. Enestas la kutimaj stereotipoj, sed mia favorata saĝero estas la jena:

La Dao ne parolas.
La Dao ne akuzas.
La Dao ne tendencas.
La Dao nenion antaŭsupozas.
La Dao postulas nenion de aliaj homoj.
La Dao ne estas juda.
Nu, la judan vojon mi preferas.

2009-09-27

Latinamerika Memuaro revizitata

Latinamerika Memuaro estis modestaspekta sed serioza kultura revuo el Kolombio. N-ro 6 estis la lasta numero kaj eldoniĝis en 1989. Du miaj poemoj pri ĵazmukistoj aperis en ĉi tiu revuo:

"Por Hilton Ruiz, Portorikana Pianisto," n-ro 5, januaro-aprilo 1989, p. 12.

Je Unua Neĝoŝtormo Ĉisezona (Upon the First Snow-Storm of the Season: Blake & Coltrane in Esperanto), n-ro 6, 1989, p. 6-8

La redaktoro Carlos A. Castrillón priskribas sian aktivadon en bulteno de Bogota Esperanto-Klubo, la 15-an de julio 2001, No. 14:

Mi esperantiĝis antaŭ 20 jaroj, laŭ la gvido de mia amiko Jerley Sabogal. Mi sciiĝis pri Esperanto pere de la libro de sinjoro Tirso Castrillón (ne el mia familio) ĉar tiam mi estis ŝakludanto, kaj tiu libro kunmetis ŝakon kaj Esperanton en la sama presaĵo. Mi baldaŭ komencis verki en Esperanto poemojn kaj eseojn, kiuj aperis en la revuoj "Kontakto", "Tempo", "Literatura Foiro" kaj "Esperanto". Kelkaj famaj esperanto-verkistoj helpis min, nome Gaston Waringhien, Giorgio Silfer, Aldo de Giorgi kaj aliaj. En 1987 mi, kune kun kelkaj amikoj, eldonis la ne movadan bultenon "Latinamerika Memuaro" (ses numeroj). Tiu bulteno atingis iom da konateco en la Esperanto-rondoj, kaj estis bone akceptata de multaj kleraj esperantistoj tra la mondo. Ĝi temis ĉefe pri literaturo, originala kaj tradukita, kaj aperigis kontribuaĵojn de, inter aliaj, Bernard Golden, Waringhien, Ralph Dumain, Ergoto de Bonaero, Aleksandr Fjodorov, ktp.

Sed okazis, ke tiam naskiĝis mia unua filo, Antonio, kiu estas handikapulo. Mi do devis forgesi pri ĉio alia ol mia filo kaj komencis pezan laboron cele al plibonigo de lia vivo. La bulteno malaperis kaj mia por- kaj peresperanta laboro ĉesis. Tamen, mi restis ĉiam ligita al Esperanto pere de la literaturo (fakte, literaturo estas mia profesio, kiel verkisto kaj instruisto). Eĉ ne unu tago pasis por mi sen legado kaj verkado en Esperanto dum tiuj jaroj. Mi tre ofte esperantigis verkojn el la hispana kaj hispanigis verkojn el esperanto-verkistoj. Ekzemple, en 1992 la Internacia Kultura Servo de Zagreb eldonis belan libron titolitan "Ozamljenik" (La Izolulo), redaktitan de Spomenka Stimec; temis pri antologio de kroataj poetoj en pluraj nacilingvaj peresperantaj tradukoj; tie aperis miaj hispanlingvaj tradukoj de kvin kroataj poetoj. Verdire, el miaj ok publikigitaj libroj, tiu estas unu el la plej amataj. Antaŭ nelonge mi kunmetis miajn tradukaĵojn kaj trovis tiom da ili, ke mi povus fari tutan libron. Mi eĉ esperantigis tutan libron de kolombia poetino, eldonitan en 1990.

Notu ankaŭ projekton por eldonado de kolombia antologio: KOLOMBIA KRESTOMATIO :: JUBILEA Projekto.( Administra Blogo) kaj la paĝon de Rodrigo Alberto Ramirez ĉe Ipernity.

2009-09-11

William Auld (6 Nov. 1924 - 11 Sept. 2006) en memoro

Hodiaŭ estas la tria datreveno de la morto de William Auld. Mi vekiĝis al pluva, malvarma tago, la unua malvarma tago je la fino de somero. Antaŭ kelkaj tagoj mi ĝisdatigis mian memorpaĝon:

http://www.autodidactproject.org/bib/auld.html

Mi aldonis ligojn al anglaj tradukoj de verkoj de Auld el Esperanto:

Julia sur Pandatario: Julia on Pandataria (translated from Esperanto by Roy MacDonald)

La Infana Raso: The infant Race (translated from Esperanto by Girvan McKay)

Kaj jen plua subdivido de la retpaĝaro ĉe la Akademio Literatura de Esperanto:

William Auld, la esperantlingva Nobel-kandidato por literaturo (paĝaro)

Bibliografio
Eseoj
Verkoj tradukitaj al naciaj lingvoj
Artikoloj pri li
Poemoj por li
Liaj verkoj recenzitaj

2009-08-28

Handbook of Volapük

Menad bal pük bal!

Not quite what you think. Yes, Charles E. Sprague’s 1888 Handbook of Volapük is available online, and there are other resources on Volapük available online:

http://personal.southern.edu/~caviness/Volapuk/

But what I'm talking about here is a recent novel—yes, a novel!—published in 2006: A Handbook of Volapük by Andrew Drummond.

See also the amazon.com entry, but more importantly, Andy Drummond has his own web site with a section on the novel:

http://www.andydrummond.net/volapuk.html

The full title:

A Hand-Book of Volapük and an Elementary Manual of its Grammar and Vocabulary, Prepared from the Gathered Papers of Gemmell Hunter Ibidem Justice; Together with an Account of Events Relating to the Annual General Meeting of 1891 of the Edinburgh Society for the Propagation of a Universal Language.

Edited for the First Time by Dr. Charles Cordiner,
Emeritus Professor of Phrenology at Fraserburgh University.
Partisans of Volapük, Esperanto, and rival international language projects battle it out in late 19th century Europe. A whodunit of historic proportions.

There are links to other pages, including an extract, reviews, and a web guide to materials on Volapük:

http://www.andydrummond.net/Volapuk/Materials.htm

See also this review:

"Universal Languages" by Hannah Adcock

I've never seen this book, let alone read it, but I'll be on the lookout. Might be a good book for a reading club.

2009-08-24

Newts & the international language

In my junior year of high school 40 years ago I had an eccentric English teacher who bypassed the standard curriculum and taught what he wanted to teach. So he taught a novel we never heard of, called War with the Newts (1936), by Czech author Karel Čapek, creator of the concept and our word "robot" (in the play R.U.R.: Rossum's Universal Robots, 1921). This novel is a terrific dark satire of the end of the world, mocking the news, the fads, trends, politics, culture, and everyday life of society blindly following its trivial pursuits and myopic perspectives as civilization teeters on the brink of destruction, a theme that ought to resonate today as it did in the 1930s. Book Two of this novel, an excerpt of which is now on my site, is written with running footnotes from page to page, such that the main narrative is constantly being broken up by footnotes that run for pages at a time, a technique which highlights both the fragmented experience of modern life and the futile attempts of the average person to come to terms with it.

The novel centers around the discovery of a hitherto unknown, intelligent species of salamander—the newts—that is then incorporated into human civilization and penetrates every aspect of culture, eventually perpetrating an apocalyptic crisis (which occurred also in R.U.R.).

Well, by the time I had read this, I had already taught myself Esperanto a couple of years earlier, and in this same school year I translated Sandor Szathmari's short story "Vincenzo" from Esperanto into English as a project for the same English class. (I got an "A".)

Among many many other social and cultural trends, Čapek satirized one trend that had surfaced in popular culture—the quest for a universal language, along with the habit of constantly inventing new ones. Naturally, I noted his references to Esperanto, Basic English, and the language problem. I photocopied the relevant section of Book Two many years ago and am now making it available on the web:

War with the Newts (Excerpt on the Language Problem) by Karel Čapek
________________________________________

"Fascism has awakened a sleeping world to the realities
of the irrational, mystical character structure
of the people of the world."

— Wilhelm Reich

2009-08-03

Socia Teorio ("Social Theory") de Sarah Manguso

Jen kurioza poemo de Sarah Manguso (el poemlibro La Kapitano Surteriĝas ĉe Paradizo), kiun mi hazarde trovis ĉe blogo Promene de Esperantisto-filozofo Dirk Bindmann, originale anglalingva poemo sed jen tradukita Esperanten. Anglaparolantoj eble trovos la originalan interesa, kaj Esperantistoj kiuj ne komprenas la anglan lernos ion novan pri aktivado en Usona poezio, kion mi mem ne konas. La bloganto laj tradukinto Dirk Bindmann notis la verson pri mortpuno al lingvokreantoj, sed interesas min "socia teorio" — unu el miaj precipaj priokupoj — kiel temo de poemo.

* * *

Here is a curious poem by Sarah Manguso (from her book The Captain Lands in Paradise), translated from English into Esperanto, that I chanced upon on the blog of an Esperanto-speaking philosopher. English-speakers may find the original of interest, and Esperanto-speakers who don't know English will learn something about what goes on in American poetry that I didn't know. The blogger and translator Dirk Bindmann noted the line about the death penalty for the creation of new languages, but I'm interested in "social theory" — one of my principal preoccupations — as the subject of a poem.

2009-07-13

Gotthold Ephraim Lessing

Gotthold Ephraim Lessing (1729–1781) estis giganto de la Germana Klerismo kaj germana literaturo. Mi havas tradukon de la fama poezia dramo Natan la Saĝulo. Cetere, en Esperanto ekzistas tradukoj Minna de Barnhelm (1910) & tri apartaj tradukoj de Fabloj (1912, 1930, 1985).

Troviĝas rete El la fablaro de Gotthold E. LESSING, elgermanigis G. L., Norda Prismo, 58/2, p. 88. Enestas 4 fabletoj.

Esperantisto Jakvo ĉe Ipernity provizas anekdoton el Lessing:

[Lessing] iam sonĝis havi renkontiĝon kun Dio. Dio montris al li du manojn kaj diris : "En unua mano troviĝas ĉiuj respondoj al ĉiuj viaj demandoj. En alia mano troviĝas multege pliaj demandoj." Kaj Lessing respondis, "Donu al mi la demandojn, mi ne volas havi la respondojn."
Pri anglalingvaj tradukoj interrete, jen:

The Education of The Human Race, [La edukado de la homaro] 1778

2009-07-06

Lucien Sève pri Markso & la ekonomia krizo

Ĉu regulado de la krizo aŭ preterpaso de kapitalismo ? - Markso kontraŭatakas
de Lucien SÈVE, trad. Vilhelmo Lutermano
’Le Monde diplomatique’ en Esperanto, 1a decembro 2008

Resumo:

Malŝatataj de la eŭropaj socialistaj partioj kiel „simplismaj malnovaĵoj” kun kiuj oni devas urĝe rompi, senkreditigitaj en la universitato kie ili estis longtempe instruataj kiel bazo de ekonomia analizo, la verkoj de Karlo Markso vekas denove intereson. Ĉu la germana filozofo ne sekcis la meĥanismon de la kapitalismo kies skuiĝoj igas la fakulojn senkonsilaj ? Dum la iluziistoj pretendas „moraligi” la financon, Markso klopodis por nudigi la sociajn rilatojn.

Lucien Sève estas konata franca marksisma filozofo pri la psikologio de la homa persono. Verkoj liaj troviĝas en anglaj tradukoj rete ĉe http://www.marxists.org/archive/seve/index.htm.

Aldoniĝis al la Esperanta traduko bibliografieto de verkoj de Markso en Esperanto.

2009-07-05

Karlo Markso pri Scienco, Religio, Historia Metodologio

Antaŭ la erao de John Wyatt, ŝpiniloj, kvankam ja neperfektaj, jam uziĝis, kaj Italio verŝajne estas la lando de ties unua apero. Kritika historio de teknologio montrus, kiom malmulte iu ajn inventaĵo de la 18-a jarcento estas produkto de sola individuo. Ĝis nun mankas tia libro. Darwin interesas nin pri la historio de la teknologio de Naturo, t.e. formante organojn de plantoj kaj animaloj, kies organoj funkcias kiel produktiloj por subtenado de vivo. Ĉu ne la historio de la produktivaj organoj de la homo, de organoj kiuj konsistigas la bazon de ĉia socia organizado, meritas samnivelan atenton? Kaj ĉu ne tia historio estus pli facile kompilebla, ĉar, kiel diras Vico, la homa historio diferencas de natura historio ĉi tiel, ke ni faris la unuan sed ne la duan? Teknologio malkaŝas la manieron de homo rilate al Naturo, la procezon de produktado per kiu homo sin vivtenas, kaj tiel ankaŭ senvestigas la manieron laŭ kiu formiĝas onies sociaj rilatoj kaj ties konceptoj rezultantaj. Eĉ ĉiu historio de religio kiu ne sukcesas konsideri ĉi tiun materian bazon, estas nekritika. Estas efektive pli facile analize konstati la teran fonton de la nebulaj kreaĵoj de religio, ol inverse, ellabori de la realaj vivrilatoj la korelativajn ĉieligitajn formojn de tiuj rilatoj. La laste menciita estas la nura materiisma kaj do la nura scienca metodo. La malfortaĵoj de la abstrakta materiismo de natura scienco, materiismo kiu ekskludas la historion kaj ties procezon, tuj evidentiĝas je la abstraktaj kaj ideologiaj konceptoj de ĝiaj varbantoj, kiam ajn ili aŭdacas preteriri la limojn de propraj fakoj.


FONTO: Markso, Karlo. Kapitalo, volumo 1-a (1867), ĉapitro 15-a: Maŝinaro kaj Moderna Industrio, piednoto 4-a. Tradukis R. Dumain el anglalingva versio de ĉi tiu ĉerpitaĵo, Marx on Science, Religion, Historical Method.

2009-06-27

Omaĝe al Prometeo de Karlo Markso

Filozofio, dum sangero pulsos en ĝia mondvenka kaj absolute libera koro, neniam lacos rebati siajn malamikojn per krio de Epikuro:

Ne la homo kiu neas la diojn kiujn adoras la homamaso, sed tiu kiu asertas pri la dioj tion, kion pri ili kredas la homamaso, estas vere malpia.

Filozofio pri tio ne estas sekretema. La konfeso de Prometeo:

Simple diri, mi malamas la diaraĉon
[Esĥilo, Prometeo Ligita]

estas ĝia propra konfeso, ĝia propra aforismo kontraŭ ĉiujn ĉielajn kaj surterajn diojn kiuj ne agnoskas homan memkonscion kiel la plej altan diecon. Ĝi toleros nenian ceteran.

Sed al tiuj mizeraj mart-leporoj kiuj jubilas pri la ŝajne pli malboniĝinta civila statuso de filozofio, ĝi respondas denove, kiel Prometeo respondis al la servisto de la dioj, Hermeso:

Certu, ke ĉi-aĉan sorton mi
Ne interŝanĝus por servuto via.
Pli bone mi ĉi tiun rokon servu
Ol komplezi Patron Zeŭson file-sklave.

Prometeo estas la plej eminenta sanktulo kaj martiro en la filozofia kalendaro.


FONTO: Marx, Karl. La Diferenco inter la Demokrita kaj Epikura Filozofio de Naturo, Malneto de Nova Antaŭparolo (1841), eltiraĵo.

Tradukis Ralph Dumain el angla traduko: The Difference Between the Democritean and Epicurean Philosophy of Nature (1841), Draft of a New Preface (Berlin, March 1841).

2009-06-02

In the Land of Invented Languages

Temas pri verko de aŭtoro Arika Okrent: In the Land of Invented Languages: Esperanto Rock Stars, Klingon Poets, Loglan Lovers, and the Mad Dreamers Who Tried to Build a Perfect Language [En la Lando de Inventitaj Lingvoj: Esperantistaj Roksteluloj, Klingonlingvaj Poetoj, Amantoj de Loglan, & la Frenezaj Revantoj Kiuj Provis Konstrui Perfektan Lingvon].

Vidu la retejon [kun ĉerpaĵoj] de la libro:

http://inthelandofinventedlanguages.com

Aparte utila estas listo de 500 artefaritaj lingvoj kun specimenaj tekstoj, el tuta kvanto de ĉ. 900 lingvoj, komence de Lingua Ignota de Hildegard von Bingen ĉ. jaro 1150 PK.

Enhavtabelo inkluzivas ligojn al elektitaĵoj el diversaj ĉapitroj, ekz. pri Esperantistoj, A Linguistic Handshake.

La radioprogramo "On Point" [Punkte] de Tom Ashbrook publikigas intervjuon kun Arika Okrent: "Dreaming of a Perfect Language" [Revante pri Perfekta Lingvo"], jene:

http://www.onpointradio.org/2009/06/invented-languages

Louis Couturat, Leibniz, & international languages

Louis Couturat (1868-1914) is not historically beloved in the Esperanto movement, as he was a prime mover behind Ido, a reformed version of Esperanto that split the movement. Couturat nevertheless was a significant figure not only in the international language movement, but in intellectual history, philosophy, logic, and Leibniz scholarship in particular.

Some information can be found in my:

Philosophical and Universal Languages, 1600-1800, and Related Themes: Selected Bibliography

Here I am highlighting Couturat's works of greatest interest to me, with indications of their most current available editions, in English wherever possible. My bibliography overlaps but does not completely coincide with the Wikipedia entry.

De l'Infini mathématique was first published in 1896, and has been reprinted several times.

Two seminal works on Leibniz are La Logique de Leibniz (1901) and Opuscules et Fragments Inédits de Leibniz (1903). See The Logic of Leibniz, a translation in progress by Donald Rutherford.

Histoire de la langue universelle (1903), came out in a 2nd edition in 1907. Also in 1907 Les nouvelles langues internationales was published. There is a reprint edition:

Histoire de la langue universelle, beigebunden ist Les nouvelles langues internationales, by Louis Couturat, Léopold Leau; mit einem bibliographischen Nachtrag von Reinhard Haupenthal. Hildesheim; New York: G. Olms, 1979. xxx, 576, 110 p.

L'Algèbre de la logique appeared in 1905. Note that the English translation is available online courtesy of Project Gutenberg:

The Algebra of Logic, authorized English translation by Lydia Gillingham Robinson, B. A., with a preface by Philip E. B. Jourdain, M. A. (Cantab.) Chicago; London: The Open Court Publishing Company, 1914.

Dover Publications reprinted this translation is 2005. The publisher's description:

In an admirably succinct form, this volume offers a historical view of the development of the calculus of logic, illustrating its beauty, symmetry, and simplicity from an algebraic perspective. Topics include the principles of identity and the syllogism, the principles of simplification and composition; the laws of tautology and of absorption; the distributive law and the laws of duality, double negation, and contraposition; the formulas of De Morgan and Poretsky; Schroder's theorem; sums and products of functions; solution of equations involving one and several unknown quantities; the problem of Boole; Venn diagrams; tables of consequences and causes; and formulas peculiar to the calculus of propositions.
Another seminal work appeared in 1905: Les Principes des Mathematiques: avec un appendice sur la philosophie des mathématiques de Kant. This has been reprinted; the most recent edition I know of is: Paris: A. Blanchard, 1980.

In 1912 a compilation of various authors, Logik, came out in German. An English translation was subsequently published:

Logic, by Arnold Ruge, Wilhelm Windelband, Josiah Royce, Louis Couturat, Benedetto Croce, Federigo Enriques and Nicolaj Losskij; translated by B. Ethel Meyer. London: Macmillan, 1913. x, 269 p.

Of recent vintage is the publication of this important correspondence:

Correspondance sur la philosophie, la logique et la politique, 1897-1913 par Bertrand Russell, avec Louis Couturat ; édition et commentaire par Anne-Françoise Schmid ; transcription et notes sur la langue internationale par Tazio Carlevaro. Paris : Kimé, 2001. 2 v. (734 p.)

Carlevaro is an Esperantist, a co-author of Esperanto en Perspektivo (1974).

Couturat's correspondence with Giuseppe Peano (important mathematician and creator of the language Latino Sine Flexione) has been published (letters in French with introduction in Italian):

Carteggio: 1896-1914. Giuseppe Peano, Louis Couturat; a cura di Erika Luciano e Clara Silvia Roero. Firenze : L.S. Olschki, 2005. lxix, 254 p.

An important conference proceedings (with bibliography) came out in 1983:

L'oeuvre de Louis Couturat: (1868-1914) : ... de Leibniz à Russell. Paris: Presses de l'Ecole Normale Supérieure, 1983. 130 p. Contents:
Actualité de Couturat / Maurice Loi -- Leçon inaugurale au Collège de France / Louis Couturat -- Couturat et la conception kantienne de la géométrie / Mario Laserna -- Couturat et la critique des conceptions du temps et ses contemporains Lechalas, Bergson, Evellin / Hervé Barreau -- Louis Couturat et Georg Cantor / Pierre Dugac -- Une remarque sur le problème de la subalternation dans "La logique de Leibniz" de Louis Couturat / Franz Schupp -- Philosophie et science dans la pensée de Louis Couturat / Ubaldo Sanzo -- La correspondance inédite Couturat-Russell / Anne-François Schmid -- Louis Couturat et les mathématiques de son époque / Jean Dieudonnée -- Un promoteur des recherches interdisciplinaires / Alexandre Giuculescu.
The Wikipedia entry contains links to other bibliographies as well as additional references. Aside from other philosophical, mathematical, and logical work, Couturat produced further publications on Ido and international languages.

Aktualaj Filozofiaj Lingvoj

Mi ne ĝenerale sekvas okazaĵojn en la mondo de artefaritaj lingvoj. Tamen inventado de novaj artefaritaj lingvoj, por artaj aŭ filozofiaj celoj, furoras. Filozofiaj lingvoj kiel seriozaj proponoj apartenas plejparte al la jarcentoj 17-a & 18-a. Tamen, oni ankoraŭ inventas lingvojn el ia filozofia vidpunkto.
Nu, unue, jen mia bibliografio:
Philosophical and Universal Languages, 1600-1800, and Related Themes: Selected Bibliography

Vidu ankaŭ mian gvidilon al Interlingvistiko:
Esperanto & Interlinguistics Study Guide / Esperanto-Gvidilo

La praulo de la moderna filozofiema artefarita lingva tendenco estas Loglan, el kies skismo naskiĝis Lojban. Ĉi tiu ambicio furoras same kun la CONLANG-fenomeno ĝenerale.

Mi ne kontrolis ĉiukaze, ĉu informoj haveblas en Esperanto, do mi provizas ligilojn al artikoloj en la anglalingva Wikipedia, la Esperanta Vikipedio, kaj aliloke pri lingvoj en kiuj filozofia dimensio troviĝas.

Mirad. La vortaro ligiĝas al semantika ontologio.

Ithkuil (la angla priskribo estas pli kompleta. Jen la Esperanta.) Temas pri nova lingvo inspirita kiel aliaj pri la Sapir-Whorf-a hipotezo, malfacila sed kun entuziasmuloj.

Toki Pona estas konata, populara kreaĵo de lingvisto, tradukisto, kaj Esperantisto Sonja Elen Kisa. Laŭdire ĝin inspiras Taoismo kaj, kiel aliajn, la Sapir-Whorf-a hipotezo.

Sed la plej defia lingvoprojekto estas Láadan (anglalingva priskribo, jen la Esperanta), feminisma lingvo kreita de Suzette Haden Elgin, iniciita en ŝia romano Native Tongue [Denaska Lingvo]. Ŝi supozas, ke naturaj--precipe eŭropaj--lingvoj limigas la esprimivon de virinojn, do ŝi kreis lingvon kiu supozeble strukturiĝas ĉirkaŭ la pensmaniero de inoj.

Jen kelkaj anglalingvaj artikoloj pri Láadan:

LáadanLanguage.org (retejo por la lingvo)
Introduction: The Construction of Láadan by Suzette Haden Elgin
Suzette Haden Elgin (hejmpaĝo)
Láadan, the Constructed Language in Native Tongue
"Introduction: The Construction of Láadan"
Láadan Working Group

Mi suspektas ke la filozofia bazo de la lingvo estas ideologia absurdaĵo, sed la subkulturo kaj ideologio ke ĉi tiu planlingvo (same kiel aliaj) indas je esplorado.

2009-05-26

Karlo Markso pri religio kiel reflekso & kondiĉoj al ĝia malapero

La religia mondo estas nur reflekso de la reala mondo. Kaj por socio kiu baziĝas sur produktado de varoj, en kiu ĝenerale la produktantoj unu kun la aliaj eniras sociajn rilatojn traktante siajn produktojn kiel varojn kaj valorojn, tiel reduktante sian individuan privatan laboron al la mezurilo de homogena homa laboro—por tia socio, Kristanismo kun sia kulto de la abstrakta homo, aparte en siaj burĝaj manifestaĵoj, Protestantismo, Deismo, ktp., estas la plej taŭga speco de religio. En la antikvaj aziaj kaj antikvaj ceteraj modaloj de produktado, oni trovas ke la konvertado de produktoj al varoj, kaj do la konvertado de homoj al produktantoj de varoj, situas en suba pozicio, kiu, tamen, pli graviĝas dum ke la primitivaj komunumoj pli kaj pli alproksimiĝas sian dissolviĝon. Komercaj nacioj, ĝuste diri, ekzistas en la antikva mondo nur en ties interspacoj, kiel la dioj de Epikuro en la intermondoj [Intermundia], aŭ kiel judoj en la poroj de la pola socio. Tiuj antikvaj sociaj organismoj de produktado estas, kompare al burĝa socio, ege simplaj kaj travideblaj. Sed ili fondiĝas aŭ sur la nematura evoluo de la homo individue, kiu ankoraŭ ne tranĉis la umbilikan ŝnuron kiu ligas sin al siaj kunuloj en primitive triba komunumo, aŭ sur senperaj rilatoj de subigo. Ili povas estiĝi kaj persisti nur kiam la disvolviĝo de la produkta kapablo de laboro ne leviĝis preter malalta etapo, kaj kiam, do, la sociaj rilatoj en la sfero de materia vivo, inter homo kaj homo, kaj inter homo kaj Naturo, simile striktas. Ĉi tiu strikteco reflektiĝas en la antikva kultado de Naturo, kaj en la ceteraj elementoj de popolaj religioj. Ĉiaokaze, la religia reflekso de la reala mondo povos malaperi finfine nur tiam, kiam la praktikaj rilatoj de ĉiutaga vivo provizos al homoj nur perfekte kompreneblajn kaj raciajn rilatojn kun iliaj kunaj homoj kaj kun Naturo.

La vivprocezo de socio, kiu baziĝas sur la procezo de materia produktado, ne disŝiros sian mistikan vualon ĝis ke ĝi traktiĝos kiel produktado fare de libere kunlaborantaj homoj, kaj ke ili ĝin ordigos laŭ difinata plano. Ĉi tio tamen postulas materian bazon aŭ kondiĉaron kiu tiesflanke estas la spontana produkto de longa kaj suferplena procezo de disvolvigo.

Fonto: Karlo Markso, Kapitalo, volumo 1-a (1867), ĉapitro 1-a.

La anglalingva versio de ĉi tiu ĉerpitaĵo, kune kun aliaj samtemaj, troviĝas ĉe mia precipa retejo:

Religion as Reflex vs. a Future Rational & Transparent Society

Notu ankaŭ la jenan eseon:

"Pri Falsa Konscio kaj Mistifiko" de Ladislav Podmele

2009-05-17

Trockij pri religio (1)

Rilatoj en socialisma aŭ en komunisma socio, t.e. en la plej evoluonta etapo de socia evoluo, estos tute travideblaj kaj ne bezonos helpajn metodojn de trompado, mensogado, falsigado, kaj perfidado.

Tamen, ni trovas nin tre for de tiu etapo. En niaj rilatoj kaj moralo persistas multaj mensogoj kies radikoj estas kaj servuto kaj la burĝa ordo. La plej supera esprimo de la ideologio de servuto estas religio. Rilatoj en feŭda-monarkia socio ekzistis sur bazo de blinda tradicio kaj leviĝis ĝis nivelo de religia mito. Mito estas fantazia kaj falsa interpreto de naturaj fenomenoj kaj sociaj institucioj en ties interkoneksoj. Tamen, ne nur la trompitoj, t.e. la subpremataj homamasoj, sed tiuj al kiuj la trompado servis—la regantoj—plejparte kredis kaj bazis sin sur tiu mito kun bona konscienco. Objektive falsa ideologio, teksita el superstiĉoj, ne nepre indikas subjektivan mensogemon. Nur tiomgrade ke sociaj rilatoj pli kompleksiĝas, t.e., tiomgrade ke la burĝa sociordo disvolviĝas, kun kiu religia mito pli kaj pli konfliktas, religio fariĝas fonto de pli intensiĝanta ruzeco kaj pli rafinata trompado.

Evoluinta burĝa ideologio estas raciisma kaj kontraŭmita. La radikala burĝaro provis funkcii sen religio kaj konstrui ŝtato surbaze de racio anstataŭ tradicio. Esprimo tiucele estis demokratio kun ties principoj de libereco, egaleco, kaj frateco. La kapitalisma ekonomio, tamen, kreis monstran kontraŭdiron inter la ĉiutaga realo kaj demokrataj principoj. Pli altgrada speco de mensogado necesas por ŝtopi ĉi tiun kontraŭdiron. Nenie homoj mensogas politike pli ol en burĝaj demokratioj. Kaj temas ne plu pri la objektiva “mensogado” de mitoj, sed la konscie organizata trompado de la popolo, utiligante kombinojn de metodoj ege komplekse. La teknologio de la mensogo estas prilaborata ne malpli ol la teknologio de la elektro. La plej “evoluintaj” demokratioj, Francio kaj Usono, posedas la plej trompeman gazetaron.

FONTO: Leono Trockij, “Kulturo kaj Socialismo” (1927). El anglalingva versio: "Culture and Socialism" (1927), tradukita de Brian Pearce. Rimarku ankaŭ mian anglalingvan blogon, Trotsky on religion (1).

Simila analizo troviĝas en prelego:

El Kontraŭreligia Propagando de Leono Trockij,
aperinta en: Ateismo 3: 1-3 (7-9), januaro-septembro 1991, p. 20-21.

2009-05-04

Filozofio en Teleskopo

Estas nova revuo en Esperanto, Teleskopo - Internacilingva Scienca Revuo. La unua numero (1 (2009): 1-56) ampleksas kvin artikolojn: unu pri entomologio, unu pri arkeologio, unu pri interlingvistiko, kaj du pri filozofio. Interalie, la redakcio promesas eldoni artikolojn pri la historio kaj filozofio de scienco. La du unuaj filozofiaj artikoloj estas:

"Ĉu Taleso estis la unua, aŭ forgesitaj 'sepoj'?" de Nikolao Gudskov

"La signifo de la dudek-unua jarcento" de Ronald J. Glossop

La artikolo de Glossop estas senvalora argumento por mondfederalismo. La artikolo de Gudskov estas pli interesa, pri nekonata greka pra-filozofo kiu antaŭis Taleson, ĝenerale agnoskita la unua (greka) filozofo.

Rimarku ankaŭ komenton de Dirk Bindmann ĉe ties nova blogo Promene. Oni diskutis la aferon ankaŭ en yahoo-grupo filozofio.