Hermann Häfker & William Auld pri mondhistorio

William Auld, "Mondhistorio," en Pri lingvo kaj aliaj artoj (Antverpeno; La Laguna: TK / Stafeto, 1978), pp. 189-191.

La ĝeneralaj politika kaj filozofia sintenoj de Auld estas konataj de liaj plej fruaj poemoj en Esperanto. Mi ne memoras detalajn aŭ teoriajn pritraktojn de socipolitikaj aferoj; ne surprize, ĉar kiel verki tiurilate al esperantista legantaro? Do la eseo de Auld pri mondhistorio estas, aŭ ŝajnas, malkutima je Auld.

Auld trovas ke teoriaj sintezoj pri la fenomeno historio maloftas. La plej famaj estas Marx kaj Arnold Toynbee. H. G. Wells ne estas taŭga kandidato: en Wells mankas filozofia profundo, troveblas nur disaj supraĵaj faktaj observoj. Partaj sintezoj trovas je Gordon Childe kaj Oswald Spengler. Do, Auld prezentas pensistojn maldekstrajn kaj dekstrajn, sed ne montras elektemon. Li emfazas ke ĉiu interpreto estas elektema.

Auld favoras la idearon de Hermann Häfker, kiu verkis krokodile pri filmteorio sed verkis originalan libron en Esperanto pri la historio, t.e. Jarmiloj pasas (1931). Auld citas el Häfker: en historiografio troveblas streĉemo inter faktaro kaj idearo. Pri li Auld konkludas:

Laŭ mia prijuĝo li montriĝas kiel liberala, piema, agnostika socialdemokratulo--kaj tio ŝajnas al mi, persone, ne malbona starpunkto por historia sintezo: speco de meza pozicio, kiu evitas la ekstremojn.

Nu, Auld komprenas la problemojn, sed ĉi tie lia starpunkto tro similas al tipa brita filistreco (trovebla ankaŭ ĉe Wells), se sen la kutima kuna kontraŭfilozofiemo.

Sed eble Auld ankaŭ rememoras la filistran, dogmeman praktikon de sovetia marksismo (kiu disvastiĝis tra la Komunistaj partioj de la mondo), kies ideojn ties adeptoj eĉ ne komprenis: Auld rimarkigas tion en sia eseo pri Eŭgeno Miĥalski, Pasio-pasivo. Sed kiel konceptigi la rilaton inter teoria konstruo kaj empiriaj faktoj? Nu, en ĉiu scienco, teorikonstruado progresas per idealigo: simpligo al konstruado de modeloj kiuj poste kompleksiĝas, procedo kiu aplikeblas ankaŭ al malpli "sciencecaj" fakoj. Kompromiso en teoriaj aferoj kiu evitus "ekstremojn" obstrukcias progreson.

Do min ne feliĉigas ĉi tiu eseo, sed informo pri la ekzisto de Hermann Häfker estas por mi novaĵo, iam esplorenda.