Salomon Maimon: filozofo & obstina judo

"Kleruloj de saĝo konas nenian ripozon en mondo ĉi tiu nek en la venonta."

— Talmudo (favorata aforismo de Maimon)

Salomon Maimon (1754 - 22 novembro 1800), juda filozofo kiu devenis el Pollando, estis samtempulo kaj plej sagaca taksanto de filozofo Immanuel Kant. Studado al eventuala rabeniĝo akrigis lian intelekton eĉ antaŭ formigro al Germanio. Tie li eskapis la striktecon de orienteŭropa juda vivo, sed li kunportis obstinemon kontraŭe al perceptita troa timeco de germanjudaj intelektuloj de la Enlumiĝo, el kiuj plej elstaris Moses Mendelssohn. La defiemo de Maimon montriĝas en ĉi tiu eltiraĵo de ties aŭtobiografio:

Pri Proponita Konvertiĝo al Kristanismo: El la Aŭtobiografio de Salomon Maimon

Troveblas filozofia sinteno ofte trovebla je liberaliĝintaj kaj sekulariĝintaj judoj. Rimarku emfazon je racio kaj etiko, je agado ne kredo. Eĉ en la dogmeca tradicia judaismo estas longa tradicio de klereco, rezonado, kaj debatado, trajtoj kiuj transiras al transreligia vivo kaj pensado. Ne pasiva sinhumiligo kaj kontraŭintelektismo, sed fido je propra penskapablo kaj emfazo de etika konduto. Maimon montras ĉi tiel, kaj ankaŭ per malrespektema humursento, laŭtipan iun judan perspektivon. Delice!

Ĉi tio rememorigas min pri fama diraĵo de elstara judo de la 20-a jarcento:

"Okupemo pri lernado por ĝi mem, kvazaŭ-fanatika amo de justeco, kaj deziro al persona sendependeco—jen la eroj de la juda tradicio kiuj instigas min danki al miaj bonŝancigaj steloj
ke mi al ĝi apartenas."

— Albert Einstein

Jorge Luis Borges: "Emma Zunz"

Jen Emma Zunz de Jorge Luis Borges, tradukita de István Ertl, La Ondo de Esperanto, #165.

Por aŭskulti ĉi tiun verkon (en deklamo de Halina Gorecka), jen ligo al Kaliningrada Esperanto-Podkasto, n-ro 11.

Postaŭrore / aŭfhebi

Postaŭrore

de Balázs Wacha

Frumatena penso
Mi volus kompromisojn.
Sed tio misodoras....
Konservi kaj riĉigi.
aŭfhebi mi eĉ volas,
sed devas dupoluse
la grupoj sin aranĝi.
Nur akre sindistinge
ni povas iom ŝanĝi.

Glosoj:

aŭfhebi: neniigante konservi, ŝanĝi, levi je nova ŝtupo

konservi: ne ŝanĝi, restigi, sen ŝanĝo

Ĉi tiu poemo aperis je 18 Jan 2008 ĉe yahoo-grupo per-esperanto-literaturo. Mi respondis:

Interesa poemo via. Pli filozofia ol kutime? Ankaŭ notinda: vorto "aŭfhebi". Pri tiu termino, eble interesos vin la jena:

"Terminologiaj Observoj" [ĉerpoj pri Hegel, Filozofiaj & Terminologiaj Principoj] de Yamasaki Seikô.

Esperanto in the "generation of materialism"

As civilization was becoming worldwide, why shouldn't the world have a common language? And if everything else could be manufactured, why not language? Very progressive people were as expectant of synthetic philology as of synthetic rubber, and inventors of either were not lacking. A German priest, Johann Schleyer, invented the odd looking language of "Volapük" in 1879-1880. A first congress of its devotees was held on Lake Constance in 1884, a second at Munich in 1887, a third at the Paris Exposition of 1889. By this date there were 316 textbooks in the new language.

But in the 1890's Volapük was largely supplanted by a still newer language, the invention of a Polish Jew, Louis Lazarus Zamenhof. He published in 1887 a pamphlet entitled "La Lingvo Internacia de la Doktoro Esperanto," meaning, of course, to English speaking people, "The International Language of Dr. Hopeful"; and Esperanto was created. It was subsequently improved and perfected, like any industrial product, and in 1898 it began to be advertised by a French Society for the Propagation of Esperanto. It was the subject of a paper read before the French Academy in 1889; and at the Paris Exposition of 1900 it was, so to speak, placed upon the world market. Great expectations were attached to the future of Esperanto.

At least to many optimists in the year 1900, a made to order world language was but the natural accompaniment of a trend toward a new world order which would be not only mechanically productive but spiritually pacific. One felt pretty sure of this trend as one looked back from 1900 over the preceding quarter century. One beheld so many ripening fruits of international co-operation—­the Universal Postal Union of 1875, the convention of 1883 for the standardization of patent laws and that of 1887 for uniform copyright laws, the succession of world's fairs from the Viennese of 1873 to the Parisian of 1900.

SOURCE: Hayes, Carlton J. H. A Generation of Materialism, 1871-1900 (New York: Harper & Row, 1963 [orig.1941], p. 335. See full text of chapter 9.

Ateismo, humanismo, skeptikismo: ideologio en diversaj landoj

[verkite la 10-an de januaro 2008]

En la anglalingva sfero, estas fenomeno nomita la "novaj ateistoj": temas pri lastatempaj furoraj verkoj de Richard Dawkins, Samuel Harris, Daniel Dennett, Christopher Hitchens, kaj aliaj. Estas multega publika debatado inter religiaj propagandistoj—aparte desktruloj sed ne ĉiuj—kaj niaj plej publikaj ateistoj en Usono. Kaj ankaŭ evidentas dominanta ideologio de la usona movado kiu promocias sciencfetiĉismon sed silentas pri sociologio kaj historio kaj ekskludas maldesktran perspektivon. Estas ankaŭ minaco de promociado de usonaj militoj kontraŭ islamaj landoj. Fakte, lastatempe mi komencis studon de ĉi tiu afero, ĉar mi multe kverelas kun la movado kaj la troa fido al ĝiaj publikaj intelektuloj.

La ideologio de la usona movado estas tre skrikta kaj pridubinda. Mi supozas ke Britio, Australio, ktp. similas, sed eble ateistoj en aliaj landoj ne estas tiom striktvidaj kiel en Usono.

Ideologie kaj socitavole, mi provizore klasifikas jene.

En Usono, estas tri distingeblaj sed ne apartigeblaj fadenoj:

(1) ateismo/liberpensismo

(2) humanismo

(3) skeptikismo (pri supernaturaj kaj pseŭdosciencaj scio-asertoj).

Estas diversaj organizoj pri ĉiuj temoj.

(1) Eble pro ĝia historio, la plej kruda kaj militema estas American Atheists. Pli nova, polurita kaj malpli stranga estas Freedom From Religion Foundation. Oni povus diskuti ideologion ĉi-rilate, sed notu ke la konceptoj "ateismo" kaj "liberpensismo", kvankam ne ĉiam sen ambiguaĵoj, estas sufiĉe klaraj kaj honestaj.

(2) Humanismo eldonas pli moralecan kaj poluritan memportreton. Estas iom politike liberala organizo American Humanist Association kaj pli strikte humanisma organizo Center for Inquiry (organizo de Paul Kurtz), ekz. Tamen, temas plejparte pri monhavaj edukitaj homoj kiel adeptoj kaj teknokrata elito kiel intelektuloj. La ideologio de "humanismo", kiu inkluzivas diverstendencajn homojn, estas kritike studinda, des pli ĉar mi trovas ĝin ne tute fidinda.

(3) La "skeptika movado" estas, miaopinie, tre suspektinda kaj reakcia. Ties gvidantoj varbas sciencfetiĉismon kaj oponas nur la pseŭdosciencon de aliaj, ne propran. Temas pri teknokrata elito pli intense ol en la "humanisma" kategorio, kvankam ke la 3 kategorioj ne estas apartaj kaj la koncernaj homoj aktivas en 1-3 el ĉi tiuj submedioj. La "skeptikuloj" estas la plej ideologie suspektindaj.

La fakto estas, ke mi tre skeptikas pri la humanista kaj skeptikula movadoj, eĉ la "liberala" flanko de la humanistoj, kaj mi volas fari ideologian kaj laŭeble historian analizon.

Sed ĉio ĉi temas pri la anglalingva mondo. Kiel statas la afero en aliaj landoj kaj lingvokomunumoj?