Blazio VAHA raportas [el Facebook]:
Ĉu vane
aŭ ne vane? - oni demandas,
kun
Sándor Szathmári kaj kun Éva Tófalvy
Renkontiĝi
kun Éva Tófalvy kaj aŭskulti ŝin nepre estis agrable kaj edife.
Karlo
Fajszi (1911-2004) alie FAJSZI Károly. [pr. fajsi, ka:roj] volis kaj
strebis kolekti ĉion eblan, ĉion presitan kaj ne-presitan, kio
koncernas la pli fruan kaj lia-epokan Esperanton. (Nun vidu tion en
la Hungarlanda Fremdlingva Biblioteko, en (1056) Budapeŝto, str.
Molnár, n-ro 11.
„
Lia” nuna - Fajs[z]i-a - Amika Rondo (la aktivema „FAR”)
invitadas nunajn, nun vivantajn, nun legemajn kaj diskutemajn
kultur-agantojn de Esperantujo. Laste ĝi invitis s-rinon Éva
Tófalvy /to:falvi/ literatur-esploriston, pedagogon, teologon -
precipe pro ŝia analiza verko pri Sándor Szathmári (ŝandor
satma:ri).. La titolo de tiu verko estas Kazojhiniátóé
Anlantiszig: ’De Kazohinio ĝis Atlantido’. -
Enkonduke mi vicigu
lastsekunde la nomojn de la aperintaj personoj:
Éva
Tófalvy,
Klára
Szabó [sabo:] ,
Andrea
Ruzicska [ruziĉka]
Veronika
Heé [he:],
Katalin
Keserű [keŝerü:],
Piroska
Komlósi [komlo:ŝi, piroŝka],
Mária
Gyurák s-rino Vértesi [djura:k aŭ ĝjurak, ve:rteŝi],
Gergely
Hajdu Nagy [hajdu nadj, gergej ’Gregorio’],
István
Szabolcs [sabolĉ, iŝtva:n ’Stefano’].
János
Paszabi, [pasabi, ja:noŝ „’Johano’]
Erzsébet
Kaszab s-rino Párkányi [kasab, pa:rkanji, erĵe:bet ’Elizabeto’,],
József
Márton [jo:ĵef ’Jozefo’] ,
Balázs
Wacha [vaha, bala:ĵ ’Blazio’ ..
Teĥnike
helpadis nin la menciita Klára Szabó.
Éva
Tófalvy (naskiĝinta en 1947) studis Hungaran kaj Esperantan
filologiojn, bibliotek-sciencon, ĵurnalistikon. Ŝi iĝis dungita
por kultur-organizado ĉe Hungaria Esperanto-Asocio, kaj ŝi laboris
ankaŭ por Hungarlingvaj programoj de Hungara radio pri Esperanto.
Pli detale informas pri ŝi Esperantaj leksikonoj kaj manlibroj. Ŝi
instruadis Esperanton eksperimente en porinstruista altlernejo de la
Hungaria urbo Esztergom [pr. estergom] , en la 1970aj jaroj:
Esperanto estis tie proponata kiel „kapablo-baza” lernobjekto por
komencaj klasoj de bazgradaj lernejoj. (Interesa momento en la
batalo por la ebloj instrui kaj lerni Esperanton en ŝtata
lernejsistemo.) En Esperantujo ŝi iĝis pli konata kiel gajninto de
pluraj konkursoj je beletro kaj je fakliteraturaj, soci-sciencaj
eseoj.
Ŝi,
unuavice, tamen famiĝis kiel la ĉefa kunaŭtoro de la romano Kiuj
semas plorante. Tiu romano de ŝi kaj de Oldřich Kníchal en la
jaro 1978 gajnis la konkurson Raymond Schwartz. Ŝi, krome, de tempo
al tempo verkadis poemojn kaj ŝi verkis dulingve romaneton Portreto
de la diktatoro / A diktátor arcképe (2017).
Se
konsideri la ĝeneralan percepton kaj opinion de la esperantista
publiko pri Szathmári, ekde ĉ. 1950, ĝis la apero de verkoj de
Tófalvy pri li, oni plejparte konceptis lin esence kiel gravan
hungaran Esperanto-verkiston, kun bona stilo en Esperanto kaj kun
interesaj, ofte sciencfikciaj kaj filozofiemaj verkoj. Oni rimarkinde
aprezadis lain lingvaĵon. Vilmos Benczik /pr.bencik, vilmoŝ/
ekzemple emfazis, ke Szathmári kreis en Esperantlingva prozo bonajn
dialogojn. Se jes, ne estis hazarde, ke Stafeto (1964), Hungara
Esperanto-Asocio (ekz. en 1977, 1988) kun redaktado de V. Benczik,
eldonadis liajn E-novelojn. Spegulado de ĉiutagecaj scenoj en
literaturo ĉe Esperanto estas konsiderinda temo ankaŭ koncerne la
lingvo-evoluon... Tófalvy – ne neante ian, eĉ konsiderindan rolon
de Szathmári en la Esperanta literaturo, krome traktante ankaŭ
lian iom falsan misprezentatan roladon en la Hungaria E-movado –
asertas kaj emfazas, ke Szathmári unue, ni diru, „prototipe”
verkadis en la lingvo hungara; Esperanton li posedis malbone; li
verkadis en ĝi duagrade aŭ traduke; li supermezure uzadis lingvan
helpon de Kolomano Kalocsay, kaj li fuĝis al Esperanto kaj aperigo
de verkoj en Esperanto (ĉefe) por eskapi de la forta cenzuro en
Hungarujo, Nu, ankaŭ, ĉar tiu rolo ekŝajnis al li, finfine,
agrabla. Lia politika agado, liaj politikaj elpaŝoj (gazet-artikoloj
kun diverasj aŭtoro-nomoj) estis malhomogenaj kaj ankau pro tio
morale prisuspekteblaj: li esprimadis simpatiojn samtempe al diversaj
ideologioj, Kiel verkisto li emfazis la praan kaj senĉesan
konfliktemon en la homa naturo, kiu nepre fiaskigas ĉiujn
idealismajn strebadojn kaj ĉiujn politikajn doktrinojn.
Szathmári
en Vojaĝo al Kazohinio satireme prezentas fantaziajn, elpensitajn
homojn, samtempe du fantaziajn tipojn de socio 1): ekstreme
raciisman (kun hinoj) kaj 2) ekstreme emocieman, ne-racieman -
„simbolregatan” (kun behinoj). Eble tio estas maniero per aliformaj
(ne-Eŭropanecaj, ne Usonanecaj, de „ni” ne senpere konataj) paralelaĵoj kaj troigoj por groteske prezenti tendencojn en la
efektiva socio ĉirkaŭ Szathmári, ĉirkaŭ ni, kiuj ja ne estas
hinoj aŭ behinoj.
Tófalvy
en sia prelego iel esprimis, ke la kritiko de Szathmári pri la
simbol-adorado de behinoj estas tro meĥanike kaj iom senkomprene
farita, do ni diru: temas pri arte ne sukcesaj detaloj de la verko.
Oni povis senti, ke simbolojn eble Tófalvy mem juĝas pli
respektindaj, ol la verkisto kun sia primitiviga mok-tendenco.
Veronika HEÉ (pr. he:) iom diskutis pri tiu temdetalo, menciante,
ke la prelegantino povas esti influata de sia propra vivokoncepto kaj
de sia propra rilato al teologio: sentiĝas fendo inter ŝia
respektemo kaj la malrespektemo de Szathmári. Tiel „simple”
verŝajne ne estas, tamen memkompreneble ankaŭ la emocioj de ĉiu
leganto havas rolon en la individua prijuĝo de ĉiu verko.
Entemiĝis
ankaŭ verko de Szathmári pri Jesuo (Látván nem látnak, Vidante
ili ne vidas, ĉ. 1935). Szathmári tiuverke prezentas novan,
kvazaŭ-nuntempan aperon de Jesuo kun simila malakcepto, rifuzo,
persekuto kaj mortigo, kiajn la Filo de Dio renkontis antaŭ pli 2000
jaroj, kaj kun konfliktoj ĝuste kun eklezioj kaj ekleziaj
personoj...
Tófalvy kvalifikis la aliron de Szathmári esence tro skemisma, senkomprena.
Parto de la publiko iom diskutis, ĉiuokaze estis senteble, ke la
faktojn pri Szatmári konas kontentige nur Tófalvi, do tiu parto de
la diskuto ne povis atingi profundon, disvolviĝon kaj detaliĝon.
Gergely
Hajdu Nagy pr. /hajdu naĝj/nadj, gergej ’gregorio’/ levis la
demandon, kiom ligiĝas la karaktero de la verkaro de Szathmári al
lia (individua) psika tipo, al lia psika tip-aparteno. Kia li mem
estis psike?
Hajdu
Nagy ankaŭ demandis pri ia supozebla pli ĝenerala filozofia fono ĉe
Szathmári – preter lia emo satiri pri la troigoj de la socio. –
Skribante pri io tia en sia verko ankaŭ Tófalvi emfazas, kiel
aludite, la penson (de Szathmári), ke la instinkta strukturo de la
homo, kun baza konfliktemo, malhelpas firmiĝon de ia ajn bona socio,
malgraŭ ideoj, idealoj kaj utopioj. Hajdu Nagy eble volus scii, ĉu
la ideon pri tiu baza konfliktemo ni mem, la realismemaj legantoj.
devas kaj povas akcepti? Ke tiu demando aperas ĉe legantoj, montras,
ke la verkoj de Szathmáry, finfine – funkcias.
Tófalvy
prezentis al la pubilko la pli fruan enigman famon de la trilogio
Hiába (’Vane’), verkitan inter 1931-1935, kaj ŝi rakontis
ankaŭ, kiel ŝi eksciis de Kálmán Pandur (verŝajne en 1989), ke
ĝuste tiu posedas la manuskripton de trilogio de Szathmári.
En la
trilogio Vane Szathmári - mem ne havinta spertojn en Sovetio -
prisrkibas reĝimon. kiu memorigas la tiam praktikatan stalinismon;
krome alian imagatan reĝimon, kiu tamen kvazaŭ prezentas la realon
samtempan kaj samlokan por la aŭtoro, kaj fine reĝimon futuran, kiu
ŝajnas esti ia postkomunisma terorsistemo.
La
trilogio estintis preta en 1936, Laŭ prijuĝo de Éva Tófalvy du
partoj (Múlt. Jelen.’Pasep’. ’Nuno’) estas ne altnivelaj,
la tria parto (Hiába. Jövő ’Vane, Futuro’) la trilogio laŭ ŝi
estas tre bona.
Tamen
la hungara ĝenerala faka literatura konscio, kritikistaj prijuĝoj
ekster Esperantio - ili haltis ĉe Vojaĝo al Kazohinio, kiu estis,
ne tuj, sed poste - bone akceptata kaj ankaŭ nun memorata..
Laŭ
sia prijuĝo Éva Tófalvi do elektis la trian („futuran”) parton
de la trilogio por aperigi ĝin ĉe Szépirodalmi Könyvkiadó
/s:epirodalmi könjvkiado: ’Beletra Eldonejo’/, en Budapeŝto, en
1991. Szathmári, kies verko antaŭis ĉefan verkon (1984) de la
famega Orwell. en Hungario nun havas ŝancon iĝi refoje iom pli
konata, dank’al Éva Tófalvi. .
La
renkontiĝo kun Eva Tófalvi estis tre fruktodona kaj bonetosa..
Mankas, timende: mankos tra kelka tempo nur daŭrigo, La prezentitaj
temoj kaj subtemoj ja postulus tutan seminarion. La kune pasigitaj
kelkaj horoj vekis fortan scivolemon pri Szathmári kaj ĝeneralan
literatur-apetiton de la societo de tiu renkontiĝo.
Blazio
VAHA n.s. Wacha,
la 21an de
Majo 2018a
Posts
