Guthrie, la heroldo kun gitaro

En la nova numero de la Esperanto-eldono de Le Monde Diplomatique—taŭge la 1-a de majo—estas artikolo de Sylvie LAURENT pri la usona kanzonisto Woody Guthrie: Guthrie, la heroldo kun gitaro.

Akompanas la tekston mia traduko de ne-kanzona poemo de Guthrie: “Voĉo” (Voice) (<—ligo al mia retejo), pri kiu mi jam blogis. Miareteje oni trovos ankaŭ sonregistraĵon de mia deklamo de la poemo en Esperanto kaj la angla.

Walt Whitman en Esperanto (2)

Al nekonato

  (To a Stranger)

de Walt Whitman (1819-1892)

tradukis Nicola Ruggiero

Preterpasanta nekonato! vi ne scias kiel sopire mi rigardas al vi,
Vi devas esti li kiun mi serĉadis, aŭ ŝi kiun mi serĉadis, (ĝi venas al mi kvazaŭ sonĝo,)
Mi ie certe travivis vivon de ĝojo kun vi,
Ĉion revekas kiel ni flirtadis unu apud la alia, flue, tenere, ĉaste, plenmature,
Vi plenkreskis kun mi, vi estis knabo kun mi aŭ knabino kun mi,
Mi manĝis kun vi kaj dormis kun vi, via korpo fariĝis ne nur via nek igis mian korpon mia nur,
Vi donas al mi la plezuron de viaj okuloj, vizaĝo, karno, dum ni pasas, vi prenas el mia barbo, brusto, manoj, interŝanĝe,
Mi ne parolu al vi, mi pensu pri vi, kiam mi sidas sola aŭ sendormas sola, nokte
Mi atendu, mi ne dubas ke mi renkontos vin denove,
Tion mi atentu: ne perdi vin.

Ĉi tiu traduko aperas kun permeso de Nicola Ruggiero kaj aperos en Beletra Almanako.

Jorge Luis Borges, Stanislaw Lem, & ars combinatoria

My justification for writing about Borges on this blog is his tangential connection with artificial languages and their philosophical ramifications, that is, when not referencing the translation or appearance of Borges in Esperanto. Borges wrote about the philosophical language of John Wilkins, and there is his phenomenal story "The Congress." Otherwise, I would write about Borges in English elsewhere. But there is one more related aspect, taking off from the history of philosophical languages, the ars combinatoria or art of combinations. I write about this topic on this blog and refer elsewhere where my ideas are elaborated.  Here is my latest post on my Studies in a Dying Culture blog:

Stanislaw Lem on Jorge Luis Borges (Borges 16)

Lem admires Borges but finds him limited to constructing heretical versions of the intellectual heritage of the past. “The author therefore has the courage to deal with the most valuable goals of mankind just as mankind himself does. The only difference is that Borges continues these combinatory operations to their utmost logical conclusions.”

For the sake of completeness, here are the other Borges posts on that blog:

Little Tiny, Common Objects, & Jorge Luis Borges

Borges Revisited (14)

And here again is my overall guide to my work on Borges:

Jorge Luis Borges: Selected Study Materials on the Web

As both Borges and Lem have been translated into Esperanto, perhaps Lem's essay on Borges should also be translated into Esperanto. And perhaps also some of what I've been writing in English.

Usona Antologio laŭ Don Harlow

Jen la enhavo el eks-retpaĝo de Don Harlow. Mi ĝustigis la retligoj al la aktualaj retlokoj. La aktuala retejo de Harlow enhavas pli da tradukoj el usona literaturo. — RD

Eventualaj Enhavaĵoj de la Usona Antologio

Lasta ĝisdatigo: 1997.02.07

---

• La Eskimino ()[A. N. NIMULO]
• Oleo Hunda (Ambrose BIERCE) [Steve GUSTAFSON]
• La Viro Senpatria (Edward Everett HALE) [E. L. ROBINSON kaj Don HARLOW]
• Trans ĉielarko (E. H. HARBURG) [PEJNO Simono]
• La Elaĉeto de Ruĝa Ĉefo (O. HENRY) [Don HARLOW]
• La Okulo de la Mondo (elĉerpaĵo) (Robert JORDAN) [Don HARLOW]
• Evanĝelino (Henry Wadsworth LONGFELLOW) []
• La Modelo de Pikman (H. P. LOVECRAFT) [Don HARLOW]
• La Terura Maljunulo (H. P. LOVECRAFT) [Donald R. BURLESON]
• Annabel Lee (Edgar Allan POE) [KALOCSAY Kálmán]
• La Korvo (Edgar Allan POE) [KALOCSAY Kálmán]
• La Korvo (Edgar Allan POE) [Leopoldo H. KNOEDT]
• La Korvo (Edgar Allan POE) [Jon WILLARSON]
• Silento (Edgar Allan POE) [Don HARLOW]
• Sonoriloj (Edgar Allan POE) [KALOCSAY Kálmán]
• La Aventuroj de Huckleberry Finn, ĉap. XIV (Mark TWAIN) [Don HARLOW]
• Nia Itala Gvidisto (Mark TWAIN) [Kabe]
• Prezidanta kandidatiĝo (Mark TWAIN) [Don HARLOW]
• S-ino McWilliams kaj la fulmotondro (Mark TWAIN) [William George ADAMS]

Walt Whitman en Esperanto (1)

Mi kredas...
de Walt Whitman, "Kanto pri Mi Mem" ("Song of Myself"), tradukis Matt McLauchlin
Mi kredas, ke folio de herbo ne estas malpli ol la dungverko de la steloj,
Kaj la formiko estas egale perfekta, kaj sablero, kaj la ovo de la reĝbirdo,
Kaj la etendiĝanta rubuso ornamus la salonojn de la ĉielo,
Kaj la plej malgranda ĉarniro de mia mano trovas ĉiun maĉinaron malinda,
Kaj la bovino remaĉanta kun kap' malalta superas ĉiun statuon,
Kaj muso estas sufiĉa miraklo por mirigi sesilionojn da nekredantojn.

*     *    *

Mi trovis ĉi tiun tradukon ĉe ne plu ekzistanta retejo, sed ĝi estas konservita ĉi tie: Tradukoj de Multaj Verkistoj de Matt McLauchlin.

Jen alia traduko, miareteje:

La Universo - kelkaj faktoj por helpi vin loĝi tie de Douglas Adams, tradukis Matt McLauchlin

Do, ĉu ekzistas aliaj tradukoj de Whitman en Esperanto? Estas "Transirante Bruklin-prame" (Crossing Brooklyn Ferry), tradukis Maurice Wittenberg), Beletra Almanako, n-ro 2. Estas nova traduko fare de Nicola Ruggiero: "Al nekonato" (To a Stranger). Ĉu aliaj?

Poems in translation: William Shakespeare, Kálmán Kalocsay / Reto Rossetti, William Auld, A. Z. Foreman

Sometime circa 1970 I went through the textbook Esperanto: A New Approach (2nd ed.; Bruselo: Heroldo de Esperanto, 1969) by the renowned Esperantist poet William Auld. (I was later to take a course from him in Barrie, Ontario in the summer of 1975.) I think I loaned the book out to someone in 1976 and it was never returned. What a shame, because I think it was a good textbook. What I do remember is two translations, which were presented as challenges to the reader. I don't think I could equal either translation presented.

One is an Esperanto translation of Shakespeare's famed Sonnet 18 done by Reto Rossetti: Soneto 18. Rossetti is a master. The translation is beautiful. At the time I preferred it to the original, perhaps because the language seemed more natural to me than Shakespearean English. But this was never my favorite love poem anyway. No matter, such judgments are subjective. If you can read the Esperanto translation, enjoy. Oddly, I still know by heart a sizable chunk of this translation after some four decades.

The other translation is an English rendition of an Esperanto original, Somernokto by Kálmán Kalocsay, rendered by William Auld himself: Night of Summer. It is an excellent translation, and you can get a glimpse of the kind of lyrical poetry that was characteristic in the Esperanto world in this time period, which was in reality a highly unromantic, gloomy political period. Kalocsay almost single-handedly developed Esperanto's poetics between the world wars.

A.Z. Foreman, who translates to and from more languages than I can keep track of, has also translated poems from Esperanto, and from Kalocsay in particular. You can read his translation of this poem, Summer Night, and on the same web page you can read the Esperanto original and hear Foreman reciting the Esperanto original. You can also compare this translation with an earlier translation by Foreman on the Noxalio blog.

Nova Esperanta Krestomatio . . . & satiroj

Se oni konsultos Vikipedion, oni trovos enhavon (ne kompletan almenaŭ pri Auld, kaj ne en sekva ordo) de Nova Esperanta Krestomatio, antologio kompilita de William Auld (Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio, 1991). Jen la organizo de la libro:

1 Antaŭparolo
2 Ekzercoj (de L.L. Zamenhof)
3 Rakontoj (originalaj)
4 Mondliteraturo (traduka)
5 El Vivo kaj Sciencoj
6 Prilingvaj Artikoloj
7 La Esperanta Muzo
     Majstro
     Lingvo
     Interna Ideo
     Aliflanke (satiro k.s.)
8 Internacia Liriko (traduka)

Jen recenzo de Don Harlow.

Trafoliuminte la antologion, mi emas konsenti kun la draŝa recenzo de Korĵenkov:

NE ĈIO NOVA ESTAS BONA de Aleksander Korĵenkov, La Ondo de Esperanto. 1992. № 2 (3).

Mi tralegis sekcion 7. Kelkaj poemoj povus aperi sub aliaj rubrikoj. La subsekcio "Aliflanke" temas pri satiraj kaj skeptikaj poemoj. La jenaj poemoj tamen aperas sub aliaj rubrikoj:

“Kiom Longe Atendi” / Brian Price-Heywood
Eklogo pri la Sankta Afero / William Auld

Kaj pluraj poemoj temas pri lukto de esperantistoj en subpremiga mondo:

Kanto de l'Sklavo / Stanislav Schulhof
En Amara Horo / Kálmán Kalocsay
Esperanto /  Kálmán Kalocsay
Amara Pens' / J. Velebit

Bedaŭrinde, William Auld ellasis sian plej bonan poemon pri Zamenhof, splenan, kvazaŭ-blusforman:

"Al la Granda Masonisto".

Bedaŭrindas ankaŭ, ke Auld inkluzivis sian plurpaĝan tedaĵon "Letero Okaze de la 90-jara Jubileo de Esperanto" kaj sian mallongan tedaĵon "La Plenumo."

Sub rubriko "Lingvo" la poemojn kiuj plej interesas min verkis du rusoj:

Plendo de Nikolao HOHLOV

Kokino kaj Inkubatoro de Boris Mirski.

Nesurprize laŭ antaŭa sperto, kortuŝas la poemoj de Imre Baranyai (Emba):

La Bona Oĉjo Bion 
Popol’ Ni Estas
Idolfalo (pri Stalin)

Jen la enhavo de la subsekcio "Aliflanke":

• Urban, Stepan: Guto
• Redondo Ituarte, Fernando: La Misvojo
• Julio Baghy: Estas Mi Esperantisto 
• Schulhof, Stanislav: Desperanto
• Adamson, Hendrik: Nia Plimulto
• Beraru, Misu: Propagando
• Beraru, Misu: En Nia Lando
• Beraru, Misu: Nova Kolonio
• Dresen, Hilda: Verdaj Plendoj
• Schwartz, Raymond: Esperantisto, Ekesto kaj Malapero
• Schwartz, Raymond ; Esperanta Eliksiro
• William Auld: Bonan Matenon, Majstro

El  la supraj, al mi elstaras kelkaj versoj de la frutempa poeto Schulhof, efikantaj en "Desperanto.". Ankaŭ la cinika "Propagando" de Beraru.

Mi jam blogis pri satirado de Esperantistoj en Esperanto:

• Satire pri esperantistoj
• Jorge Camacho kaptita sen iluzioj (Vidu ankaŭ lian satiron pri Giorgio Silfer: Epigramo)
• Izrael Lejzerowicz
• William Auld revizitata (3)
• Spiritismo por Stultuloj
• Raŭma Manifesto (poemaĉo)
• Esperanta Respubliko: sur posteno 
• Neciklopedie mi!

Bernard Stollman & ESP-Disk' (2)

Mi ĵus blogis pri Julius Balbin, firmao ESP-Disk', avangarda ĵazmukisto Sun Ra, kaj rilataj aferoj. Nun mi aldonas pluajn informojn. La jenaj aferoj estas anglalingvaj.

I just blogged in Esperanto about Russian poet Yevgeny Yevtushenko (as translated into Esperanto by Balbin), Esperantist Holocaust survivor & writer Julius Balbin, Bernard Stollman's avant-garde record company ESP-Disk', and avant-garde jazz composer and performer Sun Ra. The very first issue of ESP-Disk' was Ni Kantu en Esperanto (1964), followed by a series of trailblazing avant-garde jazz, rock, folk, and politically oriented record albums.

As I mentioned in my previous post, I was introduced as a teenager to the record label via The Heliocentric Worlds Of Sun Ra, Vol. 1. While already an Esperantist, I did not know of the linkage to Ni Kantu en Esperanto, though I do recall encountering it at some point and I recall Balbin's translation of Yevtushenko's Babij Jar on it. I noticed one line in Esperanto in small print on the back of the Sun Ra album cover, and I wondered for decades what ESP-Disk's connection with Esperanto actually was. I eventually learned and even obtained a stock of review copies of old ESP-Disks. Today I discovered a book on Stollman's story:

Always in Trouble: An Oral History of ESP-Disk', the Most Outrageous Record Label in America by Jason Weiss (Wesleyan, 2012). See also publisher information.

So now I will provide some additional links. Here are some reviews of the book:

Review: Always in Trouble: An Oral History of ESP-Disk’ by Farley Miller. MAKE: A Chicago Literary Magazine.

Unmatched Independent: On Record Label ESP-Disk' by Jesse Jarnow, Los Angeles Review of Books, August 19, 2012.

Dignity, Conviction, and Mrs. Stollman’s Checkbook by Steve Danziger, Open Letters Monthly.

Review by W. C. Bamberger, Rain Taxi, Online Edition: Winter 2012/2013.

Review by Jeff Tobias, Flagpole, March 20, 2013.

Wesleyan University Press Celebrates a Music Maverick, review by Alan Bisbort, CT.com, July 25, 2012.

More articles on Stollman's work:

The Artist Alone Decides—in a New Era by LARRY BLUMENFELD, The Wall Street Journal, July 8, 2010.

Fifty years ago Bernard Stollman started ESP Records!

Bernard Stollman Mentioned on Esperanto USA (January 3, 2010): JEN in New York in the ’60′s by Allan Fineberg.

Here are some interviews:

Bernard Stollman / ESP-Disk interviewed by George Parsons, Dream Magazine, no. 4, 2004.

Bernard Stollman: ESP Disk's Sound Revolution by FRANZ A. MATZNER, all about jazz, January 6, 2009.

Bernard Stollman: The ESP-Disk Story by CLIFFORD ALLEN, all about jazz, November 21, 2005.

Q&A with ESP-Disk Founder Bernard Stolllman, by Joe S. Harrington, New York Press, July 10, 2001.

Here are audio interviews with Bernard Stollman:

Bernard Stollman of ESP-Disk Interview On WKCR, circa 2009. 1 hour. (This interview, like other interviews & reviews, includes a discussion of Esperanto.)

ESP-Disk is Back, The Leonard Lopate Show, April 29, 2008. 17:40 min.

Here is an audio interview with Jason Weiss:

Jason Weiss On ESP-Disk, Always in Trouble, interviewed by Justin Desmangles, New Day, Sunday 10/14/2012 @ 3:00 PM - 6:00 PM. Interview @ 2:06:25-2:51

More radio shows:

E is for ESP-Disk by Michael Kaufmann, guest blogger Chris Schlarb, the sidebar, October 22, 2009. With ESP-Disk' play list and audio play.

See also:

ESP-Disk' YouTube channel

Frank Wright: Complete ESP-Disk Recordings.

Babij Jar: Jevgenij Jevtuŝenko / Julius Balbin / ESP-Disk / Sun Ra

Mi jam blogis pri la originala poezio de Julius Balbin. Jen traduko:

Babij Jar de Jevgenij Jevtuŝenko, tradukis Julius Balbin.

De kie mi memoras ĉi tiun tradukon? Ah jes, de malnova disko Ni Kantu En Esperanto (ESP 1001), la unua disko eldonita (1964) de firmao ESP-Disk (rigardu ankaŭ Wikipedia). Fondita de Bernard Stollman, ESP-Disk famiĝis pro eldonado de avangardaj ĵazaj, rokaj, popolkantaj k.a. kaj politike incitaj diskoj.

Mi mem enkondukiĝis al ESP-Disk pere de The Heliocentric Worlds Of Sun Ra, Vol. 1, fine de la 1960aj jaroj kiam mi estis liceano. Mi jam estis Esperantisto, kaj rimarkis iun malgrandegan noton en Esperanto malsupre sur la dorsa diskokovrilo.  Tio estis puzlo kiun mi solvis nur post jardekoj. Antaŭ pluraj jaroj mi ricevis por recenzo multajn ESP-diskojn.

Mi ĵus eltrovis libron pri Stollman kaj ESP-Disk. Esperanto ja estas pritraktita en la libro:

Always in Trouble: An Oral History of ESP-Disk', the Most Outrageous Record Label in America by Jason Weiss (Wesleyan, 2012).

Mi ne memoras, kiam mi aŭskultis la diskon Ni Kantu En Esperanto, sed mi memoras la deklamon de "Babi Jar."

Pri tutlandaj kongresoj mi ne memoras, sed mi memoras kunvenon en Nov jorkurbo, probable en 1987, kie Balbin deklamis spritan aferon en defendo de la gramatiko de Esperanto. Ni invitis Balbin partopreni en nia programo pri Esperanto ĉe la Holokaŭsto-Muzeo en Vaŝingtono (5 decembro 1995), sed finfine li ne povis veturi al Vaŝingtono. Mi jam blogis pri lia eseo "La Sekreta Malsano de Esperanto-Poezio" (1973).

Jen mi proprasperte kunligas Jevtuŝenkon, Julius Balbin, firmaon ESP-Disk, kaj avangardan  ĵazmukiston Sun Ra. Do, kiel ni diras en Usono: malgranda la mondo estas.

Esperanto /English translation: William Auld & Kurt Vonnegut, Jr.

Lee Miller & Tim Westover, La “inversa” tradukdefio, Usona Esperantisto, 2010:3 (maj-jun).

La aŭtoroj proponas kaj ekzamenas provojn traduki anglalingven la unuan ĉapitron de La Infana Raso de William Auld. Komparu al la jena traduko:

The Infant Race, translated by Girvan McKay

Fine, proponata estas traduko Esperanten de ĉerpaĵo el romano Slaughterhouse-Five de Kurt Vonnegut, Jr.

Julio Baghy: Sonĝe sub Pomarbo (5)

Julio Baghy, Sonĝe sub Pomarbo: Triakta Lirika Komedio en Ses Fantaziaj Bildoj. La Laguna: J. Régulo [Stafeto], 1958. 221 p.

Jen anglalingva resumo de recenzoj en Esperanto.

Esperanto reviews of Julio Baghy's 1958 Esperanto verse drama Dreaming under an Apple Tree: Three-Act Comedy in Six Fantasy Scenes are summarized by Geoffrey Sutton in his entry on Baghy:

Geoffrey Sutton, Concise Encyclopedia of the Original Literature of Esperanto (New York: Mondial, 2008), pp. 98-99.

The previous installments of my review on this blog are written in Esperanto. I am interested in the linkage to Imre Madách's classic The Tragedy of Man and the contrast between Baghy and fellow Hungarian Esperantist writer Sándor Szathmári. Baghy uses the Adam & Eve theme as did Madách, but instead of carrying through the narrative through key historical periods, Baghy gives us only Adam and Eve (not the "originals" but a more contemporary pair) falling in love, encountering fabled creatures (nymph, fairy, etc.), eating the forbidden fruit, becoming trapped outside of time in lifeless Being, able only to observe without intervening, witnessing future scenes of Eve's grandparents being taken in by an opportunistic suitor, then technocrats of the distant future who have lost their humanity to their technology, finally a desolated Earth abandoned by humanity, after which the pair awaken underneath the apple tree in their present, vowing to struggle onward come what may, with their love to sustain them.

Baghy wrote this work as a refuge from the Stalinist repression of 1956-1957 following the crushing of the Hungarian Revolution. Madách's masterpiece followed upon the defeat of the 1848 revolution. Baghy's treatment of young love confronting a possible dehumanized future is anemic compared to Madách's work of a century earlier, and as Hungarian Esperantist critic Vilmos Benczik suggests, antiquated.

Julio Baghy: Sonĝe sub Pomarbo (4)

Julio Baghy, Sonĝe sub Pomarbo: Triakta Lirika Komedio en Ses Fantaziaj Bildoj. La Laguna: J. Régulo [Stafeto], 1958. 221 p.

Komence de la Unua Bildo de la Tria Akto ni vidas dezertan Teron senigitan de vivo. La teknokratoj evidente detruis la teran vivon kaj formigris al aliaj planedoj. Adamo kaj Eva spektas la malesperigan scenon, sed hazarde trovas du verdajn foliojn sur morta arbo. Ĉu simbolo? Ili pripensas la Faŭnon kies tento kondukis al la nuna stato. Pro la penso la Faŭno el fantazio vee ek-ekzistas. La Faŭno eksplikas: "Nin ne la Dio, nur la homoj kreis. / Kun la homaro, ankaŭ ni pereis." La Faŭno bonŝancos baldaŭ re-malaperi, sed la homoj estas kondamnitaj al senfina senviva Esto. Sed la Faŭno montras elirvojon: fonton de Morto, el kiu la homa geparo povus trinki nur du glutojn. Adamo kaj Eva englutas ilin, kaj la Morto aperas kaj dancas.

 En la Dua Bildo, Adamo kaj Eva vekiĝas sub la pomarbo. Ili eltrovas, ke ili ambaŭ sonĝis la saman inkubon. Eva emas tiri pesimisan sintenon el tiu inkubo, sed Adamo insistas je optimisma perspektivo. Eva maltrankvilas pri la konstanteco de la amo de Adamo, sed Adamo firmigas ŝian fidon pri ilia amo. Ŝi finfine konvinkiĝas:

Ho, sunteksita pomp' ne ĉesu lumi
ke homan devon povu ni plenumi
kreante harmonion per la AMO
por ĉiuj postaj Evoj kaj Adamoj!

Restas nur du versoj elparolataj de Adamo. Post falo de la kurteno, Baghy skribas (221):

Tiel finiĝas la LASTA BILDO de tiu lirika komedio, kiun mi surpaperigis por rifuĝi el la anim- kaj nervmuela angoro dum la morna historia tempo en vintro de 1956-1957

Warszawa-Budapest

Nu, la strukturo de la dramo iom rememorigas pri La Tragedio de l’ Homo de Imre Madách. Notu la jenan verson elparolatan de Adamo: ". . . kun firma fido ni ekiru kante!" Komparu al la fina verso de La Tragedio de l’ Homo: "Mi diris, luktu, hom’, kaj firme fidu!" (217)

Sed miaopinie, la verko de Baghy estas anemia kompare al tio de Madách, kvankam ambaŭ verkis je historia momento de senespero. Post mia unua lego de ĉi tiu dramo antaŭ 40 jaroj, mi memoras nur la kliŝan romantikon de la enamiĝo de Adamo kaj Evo kaj la kaptiteco en sentempa Esto. Ne mirigas, ke mi memoris nenion ceteran, ĉar la rakonto ne stimulis min tiam kaj ne interesas min nun. Mi kompatas la karan Baghy, sed mi taksas ĉi tiun verkon nur historie interesa, kaj interesa nur kompare al kunaj hungaraj esperantistaj verkistoj, ekz. Szathmári.

Julio Baghy: Sonĝe sub Pomarbo (3)

Julio Baghy, Sonĝe sub Pomarbo: Triakta Lirika Komedio en Ses Fantaziaj Bildoj. La Laguna: J. Régulo [Stafeto], 1958. 221 p.

En la Unua Bildo de la Dua Akto, Adamo kaj Eva, kaptita en la Esto, nur povas spekti. Ili spektas maljunajn Avon kaj Avinon kvelerantajn. Envenas la iam bela nun groteska Kazimiro. Kazimiro estas ĉarma blufulo kaj sukcesas gajni la subtenon de la geavoj por sia edziĝpropono.

La sceno de la Dua Bildo estas la fora futuro, kun avangarda (sciencfikcia) teknologio kaj mondo da senemociaj teknokratoj kies vivodaŭro eestas centoj da jaroj. Adamo kaj Evo ne aprobas. Adamo diras (p. 156):

En teknokrato Homo mem pereas.
Inventis li maŝinon por diiĝi,
orgojle blufi kaj feliĉi
kaj jen maŝino lin mem maŝinigis,
murdinte sentojn lin al koto ligis.

Nu, komparu ĉi tiun perspektivon al tio de Sándor Szathmári. Oni legu Szathmári-on mem por komparo:

“Julio Baghy” de Sándor Szathmári

Per aparatoj la teknokratoj kapablas aliigi la orbiton de la tero, aŭskulti la “muzikon“ de la kosmo; per teroskopo rigardi la tutan Teron, per astroskopo spekti forajn planedojn kaj vidi ties vivaĵojn, kaj eĉ krei subhomajn estaĵojn–homonkulojn–por esplorado. Per tempotelegrafo oni povas spekti la pasintecon de homaro. Unue, oni spektas manifestacio de laboristoj en la 19a jarcento. La laboristoj estas masakrataj. La teknokratoj ne komprenemas la perforton, ĉar ili solvis la problemon alimaniere, per dissolvon kaj malaperigon de la korpoj per ia ilo (167). Adamo kaj Eva tenas alian perspektivon. Eva admiras la celon de la laboristoj. Jen Adamo (166):

Mesioj venis kaj mesioj iris,
mesaĝis pri Promeso kaj – martiris.
La postlasita vero pri Fiktivo
dekmilojn martirigis en la vivo,
centmilojn pelis al batal’ socia,
milmilojn ĉenis al revad’ pasia
ĝis fine realiĝis la Promeso
por nutri – parazitojn de l’Progreso
kaj . . . jen dekmiloj iluzion perdis,
centmiloj vanon por la lukto spertis,
milmiloj pentis pri la rev’ pasia,
espero velkis sub kalkan’ socia,
la Vivo saman melodion gurdis,
sub novaj signoj oni morits, murdis
kaj dum popolo ĝemis kaj sopiris,
Mesioj venis, iris kaj martiris.

Ĉu eble Baghy pripensis ankaŭ aktualan Hungarion?

Nu, la teknokrata solvo senigis la Teron de bezonataj laboristoj, do klopodi venkadon de foraj astroj necesis.

Por amuzo la teknokratoj montras antikvan filmon de dramo Romeo kaj Julia de Shakespeare (laŭ traduko de Reto Rossetti). Skandale al Adamo kaj Eva, la teknokratoj mokas la dramon, ne komprenas. Adamo kaj Eva identigas sin kun la geamantoj, defendas Shakespeare-on, sed ne povas interveni.

Jonathan Swift & philosophical languages

When my freshman honors English class in high school tackled Gulliver's Travels, I recognized something my teacher did not:

Gulliver's Travels. Part III. A Voyage to Laputa, Balnibarbi, Luggnagg, Glubbdubdrib, and Japan. Chapter V (extract) by Jonathan Swift

I knew what Swift was satirizing here, but the class persisted in its Pavlovian literary conditioning.

As it turns out, Swift was deeply engaged in the linguistic issues of his time. Here are some juicy references on the subject:

Bishop, Julie Alexandra. Language at Work in Jonathan Swift. PhD thesis, Dept. of English Literary and Linguistic Studies, University of Newcastle, December 1998.

Francus, Marilyn. The Converting Imagination: Linguistic Theory and Swift's Satiric Prose. Carbondale, IL: Southern Illinois University Press, 1994.

McKenny, John. "Swift's Prescience: a Polite Precursor of Corpus Linguistics," Journal of Language and Literature, Volume 2, Number 1, 2003.

Mulhall, Anne. "Gulliver’s Travels and the Language Debates of Swift’s Time," in Les voyages de Gulliver: Mondes lointains ou mondes proches, ed. Daniel Carey and François Boulaire (Caen: Presses universitaires de Caen, 2002), pp. 63-79.

And sure enough, Swift, Wilkins, and Borges are cited in connection with ars combinatoria:

Het combinatorisch perspektief op de wereld en de kunst (@ Institute of Artificial Art, Amsterdam)

Julio Baghy: Sonĝe sub Pomarbo (2)

Julio Baghy, Sonĝe sub Pomarbo: Triakta Lirika Komedio en Ses Fantaziaj Bildoj. La Laguna: J. Régulo [Stafeto], 1958. 221 p.

En la Duan Bildon de la Unua Akto envenas la sagaca Strigo kaj la cinika Vesperto. Adamo kaj Eva serĉas respondojn al fundamentaj postedenaj demandoj. Nimfo oferas herezajn pensojn (98):

                          Sed mi ne komprenas
se Li despote tiel suverenas,
envias vivon mem, de Li donitan,
postulas blindon sklavan, himnon ritan,
vi kial lasas Lin sur tron' ĉiela?

Strigo ne povas respondi kernan demandon pri la Vivarbo, do tiu vokas Spiriton, kiu parolas sensencaĵon (113), kiun devas traduki Strigo. La afero restas neklara. Sed Eva kaj Adamo ekmanĝas la tabuan frukton. Ili atendas senmortecon, sed Strigo avertas, ke ili ĵus perdis vivon kaj tempon, kaj estas kaptitaj ekstere en la senviva, sendaŭra Esto. Tiel finiĝas la Unua Akto.

Tra jarcentoj oni reuzas la Eden-miton en literaturo diverscele. Plej interesas kiam oni renversas la ortodoksan religian ideologion kaj utiligas la miton hereze. Sed tiu strukturo havas limojn, plej notinde de la simbola rolo de la viro kaj virino laŭ tradicie konceptitaj trajtoj. Jen ĝeno ankaŭ de ĉi tiu dramo. (Jen, el pluraj, unu ekzemplo ĉe p. 102.) Cetere, ĝis nun ne aperas vere kontraŭortodoksa dio-koncepto. Nu, mi konstatos, kiel disvolviĝas la Dua Akto.

Julio Baghy: Sonĝe sub Pomarbo (1)

Mi relegas libron kiun mi unuafoje finlegis la 14an de decembro 1973: Sonĝe sub Pomarbo: Triakta Lirika Komedio en Ses Fantaziaj Bildoj (La Laguna: J. Régulo [Stafeto], 1958; 221 p.) de Julio Baghy.

Nu, la Unua Bildo de la Unua Akto, en kiu Adamo kaj Eva (gejunuloj, ne la unua mita homparo) flirtas kaj enamiĝas, tedas min, krom la ĝena interludo de absurda ĵaluzo pri la rev-idealaj viro kaj virino de la geparanoj. La rimaj vers-paroj emas enuigi min, sed Baghy estas sufiĉe lerta tiurilate kaj en disvolvigo de la rakonto por teni la atenton. Li ja estis aktoro do komprenis draman strukturon. La kerna problemo estas, ke la afero estas ege eksmoda kaj kliŝe romantika; mi ne scias kiel nuna leganto povus trovi ĝin agrabla. La erotika dimensio estas finfine subigita al konservativa ĉasta moraleco.

La Dua Bildo estas pli agrabla kvankam troa: petolas nimfo, faŭno, elfoj, feinoj. Laŭ draminstrukcioj, la etoso estas erotika. La sceno imponas pli vigla ol la unua bildo, ankaŭ lingve. Oni anticipas la disvolvon de zorgo pri la suferoj de la vivo kiuj atendas. Ties alveno igos la dramon interesa post tro-siropa lirikeco.

Marjorie Boulton antaŭparole ekstazis, kvazaŭ temas pri majstroverko. Evidente, temas pri enamiĝo al la verko kiel al la homo. Kion diri pri tio?

Oni agnoskas, ke la kunteksto de verkado estis fakte eskapo el la malespero de la subpremo de la Hungara Revolucio de 1956. Maljunulo Baghy rebatas la deprimigan epokon per aserto de freŝa juneco.

Ni vidos, kiel mi reagos plu dum plua relego de la verko post kvar jardekoj. Mi anticipas ankaŭ kompari ĝin al La Tragedio de l’ Homo de Imre Madách.

Jen du recenzoj:

AMO AL LA VIVO KAJ BELO, recenzo de Baldur Ragnarsson, Norda Prismo 1958.

Recenzo: Sonĝe sub pomarbo, de Julio BAGHY de Ferenc Szilágyi, La Nica Literatura Revuo, 4/3, paĝoj 108-113.

4 x (4 x 4): Rumanaj Poemoj

4 x (4 x 4): Rumanaj Poemoj tradukitaj de Ionel Oneţ. Berkeley, CA: Eldonejo Bero, 1990. 80 p.

Laŭ Onet, ĉiuj poemoj estis verkitaj komence de la 1980aj jaroj. La rumanaj poetoj estas George Canache, Gabriel Cojocaru, Gim Laurian, Ion Motu.

Ion Motu tedis min, krom unu poemo kiu min pensigis:

          Al Patrinoj

Naskitaj el la mara ŝaŭmo
aŭ inter folioj brasikaj,
alportitaj de cikonioj
aŭ (eĉ!) de insektoj,
infanoj de Dio estas ni
senpatrinaj . . .

Pri la ceteraj tri poetoj, iom puzla sed alloga trajto estas, ke laŭ signfo ne ĉio estas surfaca, kontraste al, ekzemple, nia eminenta poeto Kalocsay. La formo ne estas aparte brila, sed almenaŭ kelkaj poemoj po poeto pensigas. Mia favorata el la poetoj estas Gabriel Cojocaru. Jen du specimenoj.

        La Nevidata Vizaĝo de l’Nokto

Kaj indus ke la herbo
estu pli verda mia kanto
ankoraŭ serĉanta l’orelon de miaj samtempuloj

vi scias traduki por mi ion el
la ĉerizfloroj la sola vojo
akcepti ĉastecon

ekde tiam mi forlasis la ĝardenon
nezorgita, ĉar la korno de l’unukornulo
estis donaco de Venera

          Verkaĵ’ 101

kiom da temp' ankoraŭ
ni gajnas unu la alian
ni perdas unu la alian?

(la sama grundo
elfuĝante de sub niaj piedoj)

ruino —nerenversebla konvencio
sinsekvaj paŝoj
permesu al via dekstra okulo
plori, la livan
daŭre kantigu.

                  * * *

la kandelo lumigas daŭre
kornusfloroj, blanka stelo
kvietaj devioj.

la respeguliĝoj de muelŝtono
en la lunlumo: premoj
de l’pasinteco, metala gusto
de l’melankolio

vekis min la herbo
silentas l’ombroj de viaj lipoj,
mi serĉas vin . . .
kvazaŭ dolĉakvan lokon.